Thạc sĩ, bác sĩ Nguyễn Thị Phương, khoa Dinh dưỡng tiết chế, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội, cho biết thiếu cân ở người trưởng thành khi chỉ số khối cơ thể (BMI) dưới 18,5 kg/m2. Tình trạng kéo dài dẫn đến các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, làm tăng nguy cơ mắc bệnh lý. Người gầy ăn nhiều mà không tăng cân có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân.

Yếu tố cơ địa

Di truyền ảnh hưởng đến tốc độ chuyển hóa cơ bản, cân nặng, vóc dáng và tỷ lệ cơ - mỡ của cơ thể. Mỗi người có tốc độ chuyển hóa khác nhau. Ở người có "gene gầy", quá trình trao đổi chất của cơ thể diễn ra nhanh hơn bình thường, năng lượng nạp vào được đốt cháy nhiều hơn.

Chế độ ăn uống thiếu khoa học

Ăn nhiều về số lượng nhưng khó tăng cân nếu chế độ ăn không đủ chất dinh dưỡng. Thói quen ăn uống thất thường, bỏ bữa sáng, không đúng giờ làm chênh lệch nồng độ đường huyết, thành phần dinh dưỡng trong cơ thể ở những thời điểm khác nhau. Khi đói kéo dài, cơ thể sử dụng nguồn glucose, mỡ và protein dự trữ, gây sụt cân, giảm khối cơ.

Thói quen này khiến hệ tiêu hóa hoạt động kém hiệu quả, tăng nguy cơ mắc các bệnh lý dạ dày - ruột. Ăn quá nhiều cùng một lúc dễ gây quá tải cho hệ tiêu hóa, làm cho thức ăn không được chuyển hóa hấp thu hết vào cơ thể.

Kém hấp thu dinh dưỡng do vấn đề tiêu hóa

Các bệnh tiêu hóa có thể làm giảm khả năng hấp thu dưỡng chất từ thức ăn. Bệnh lý liên quan đến rối loạn hấp thu thường gặp như suy tụy ngoại tiết, xơ nang, bệnh Celiac, viêm loét đại trực tràng chảy máu, bệnh Crohn, hội chứng ruột kích thích. Nếu nhiễm ký sinh trùng, giun, sán trong đường ruột có thể hấp thu chất dinh dưỡng từ thức ăn, khiến người bệnh thiếu máu.

Rối loạn nội tiết

Một số bệnh nội tiết như cường giáp làm cho cơ thể sản xuất dư thừa hormone tuyến giáp và làm tăng tốc độ trao đổi chất, đốt cháy nhiều calo hơn trong ngày. Người bệnh vẫn sụt cân dù lượng thức ăn nạp vào nhiều hơn.

Ở người bị đái tháo đường type 1, đường không được sử dụng, cơ thể "đói năng lượng" kích thích cảm giác thèm ăn. Tuy nhiên, do không sử dụng được lượng đường từ thức ăn, cơ thể phải chuyển sang đốt cháy mỡ dự trữ và protein trong cơ bắp để có năng lượng hoạt động, hệ quả là sụt cân.

Các rối loạn nội tiết khác của tuyến yên, tuyến thượng thận khiến cơ thể sử dụng hoặc đào thải năng lượng bất thường. Căng thẳng kéo dài hoặc trầm cảm cũng ảnh hưởng đến thói quen ăn uống, cân nặng và sức khỏe.

Lạm dụng thuốc, chất kích thích

Sử dụng thuốc kháng sinh trong thời gian dài có thể tác động xấu đến hệ vi sinh đường ruột, gây chán ăn, buồn nôn, nôn mửa, tiêu chảy, giảm hấp thu dinh dưỡng và ảnh hưởng cân nặng. Tác dụng phụ của các thuốc điều trị trầm cảm, lợi tiểu, nhuận tràng... hoặc sử dụng các chất kích thích quá mức làm tăng chuyển hóa hoặc giảm khả năng hấp thu dinh dưỡng.

Lười vận động

Ít vận động làm chậm quá trình trao đổi chất, giảm khối cơ, tăng mỡ bụng, tăng nguy cơ mắc các bệnh mạn tính như tiểu đường, rối loạn mỡ máu, sỏi túi mật... Theo bác sĩ Phương, người gầy muốn tăng cân lành mạnh cần bổ sung đầy đủ 4 nhóm dưỡng chất gồm chất bột đường, chất đạm, chất béo, vitamin và khoáng chất, có kế hoạch luyện tập để kích thích khối cơ phát triển.

Trường hợp sức khỏe bình thường, nên tăng năng lượng khẩu phần bằng cách ăn thêm 2-3 bữa phụ mỗi ngày xen kẽ giữa bữa chính, bổ sung các món giàu năng lượng như bơ, các loại hạt, phô mai... Tăng lượng protein, ưu tiên thịt, cá, trứng, sữa, đậu phụ... để hỗ trợ tăng khối cơ. Tránh ăn nhiều đồ ngọt, nước có gas hoặc thực phẩm chế biến sẵn vì dễ gây rối loạn chuyển hóa, tăng cân không lành mạnh.

Tập thể dục thường xuyên giúp kích thích quá trình trao đổi chất, tăng hấp thụ các chất dinh dưỡng từ thực phẩm. Ngủ đủ giấc 7-8 tiếng mỗi đêm, giải tỏa căng thẳng bằng thiền, yoga, đi bộ nhẹ nhàng hoặc các hoạt động thư giãn giúp ổn định hormone.

Bác sĩ Phương khuyến cáo mọi người nên cẩn trọng trước sản phẩm hỗ trợ tăng cân do có thể chứa corticoid và các chất không rõ thành phần hay nguồn gốc. Lạm dụng thuốc, thực phẩm chức năng quá mức hoặc dùng trong thời gian dài có thể dẫn đến rối loạn chuyển hóa chất dinh dưỡng, tích nước trong cơ thể, gây suy gan, suy thận...

Người thiếu ăn đã ăn uống đầy đủ mà vẫn không tăng cân, có kèm các triệu chứng bất thường (như mệt mỏi, suy nhược, rối loạn tiêu hóa hoặc sụt cân nhanh) nên đến bệnh viện khám để tìm nguyên nhân.

Trịnh Mai