Tôi đã có gần 13 năm làm việc trong lĩnh vực phát triển nhân sự, quản lý đào tạo tại doanh nghiệp và các chương trình hỗ trợ sinh viên mới ra trường. Trong suốt thời gian đó, tôi đã gặp hàng trăm sinh viên – những người vừa rời ghế giảng đường với tấm bằng đại học trên tay nhưng lại đầy hoang mang trước câu hỏi: "Bây giờ, mình sẽ làm gì?".
Gần đây, khi đọc loạt bài như "Cú sốc lương cao, được làm cho công ty lớn khi mới ra trường", "Tôi thất nghiệp vì bốn năm đại học làm thêm việc tay chân", "Về quê bán quần áo sau bốn năm đại học" hay "Tôi bằng giỏi đại học vẫn không xin nổi việc lương 5 triệu đồng"... tôi không mấy ngạc nhiên. Bởi đó là thực tế mà bản thân đã chứng kiến rất nhiều lần trong suốt chặng đường làm nghề của mình.
Đậu đại học đã khó, nhưng tìm được một công việc phù hợp sau khi tốt nghiệp còn khó hơn gấp bội. Không ít bạn sinh viên nghĩ rằng chỉ cần có tấm bằng, mọi cánh cửa sẽ tự mở ra. Nhưng thực tế phũ phàng là, sau khi tốt nghiệp, phần lớn sinh viên phải mất ít nhất 6–12 tháng mới có thể tìm được công việc phù hợp, thậm chí có người mất đến 1–2 năm.
Nguyên nhân không chỉ nằm ở thị trường việc làm cạnh tranh mà còn ở chính cách mà sinh viên chuẩn bị cho mình trong suốt quãng thời gian học đại học. Nhiều bạn dành phần lớn thời gian để học lý thuyết, hoặc làm thêm những công việc tay chân để kiếm thêm thu nhập, mà ít chú trọng đến việc trau dồi kỹ năng nghề nghiệp – những yếu tố nhà tuyển dụng quan tâm nhất.
Là người từng trực tiếp tuyển dụng và đào tạo nhân viên mới, tôi nhận thấy sự chênh lệch rõ rệt giữa kỳ vọng của doanh nghiệp và khả năng thực tế của sinh viên. Không ít bạn có bằng giỏi, hồ sơ đẹp, nhưng lại không biết viết email chuyên nghiệp, không biết làm việc nhóm, không dám đặt câu hỏi hay phản biện khi thảo luận.
Nhiều sinh viên ra trường thiếu những kỹ năng cơ bản như tư duy phản biện, khả năng giao tiếp, kỹ năng quản lý thời gian, hoặc đơn giản là thái độ học hỏi chủ động. Trong khi đó, đây lại là những yếu tố then chốt giúp một người trẻ "đứng vững" trong môi trường làm việc thực tế.
Không ít bạn từng chia sẻ với tôi: "Em học ngành này nhưng không biết mình phù hợp công việc gì?". Câu nói đó phản ánh một vấn đề nghiêm trọng – việc định hướng nghề nghiệp cho sinh viên ở nhiều trường đại học vẫn còn mờ nhạt. Phần lớn các em chỉ bắt đầu suy nghĩ nghiêm túc về nghề nghiệp khi sắp ra trường, trong khi đáng lẽ điều đó phải được khởi động ngay từ năm nhất, thông qua hoạt động hướng nghiệp, thực tập, hoặc trải nghiệm thực tế tại doanh nghiệp.
>> 'Cú tát' trắng tay khi tôi có bằng giỏi đại học, IELTS 6.5
Thế giới việc làm ngày nay thay đổi chóng mặt. Công nghệ mới, trí tuệ nhân tạo, kinh tế số... khiến nhiều công việc biến mất và hàng loạt nghề nghiệp mới ra đời. Trong khi đó, chương trình học ở nhiều trường đại học vẫn còn nặng lý thuyết, ít cập nhật thực tế. Kết quả là sinh viên tốt nghiệp thường chậm nhịp so với nhu cầu của doanh nghiệp.
Tôi từng chứng kiến nhiều trường hợp sinh viên phải mất cả năm trời để "tái đào tạo" lại kỹ năng, tham gia các khóa học ngắn hạn hoặc đi làm thực tập không lương chỉ để lấy kinh nghiệm. Dù vất vả, nhưng đó lại là giai đoạn cần thiết để các em học được những bài học mà nhà trường chưa dạy: cách xử lý áp lực, cách hợp tác với đồng nghiệp, cách chịu trách nhiệm cho công việc của mình.
Từ kinh nghiệm cá nhân, tôi cho rằng, việc chuẩn bị cho hành trình nghề nghiệp nên bắt đầu từ sớm, càng sớm càng tốt. Sinh viên không nên đợi đến năm cuối mới nghĩ đến chuyện thực tập hay xin việc. Hãy chủ động tìm cơ hội trải nghiệm thực tế từ năm nhất, dù chỉ là công việc nhỏ như trợ lý sự kiện, cộng tác viên truyền thông, hoặc tham gia các dự án phi lợi nhuận.
Những trải nghiệm đó giúp sinh viên hiểu rõ hơn điểm mạnh, điểm yếu của bản thân, đồng thời tạo nền tảng kỹ năng và thái độ làm việc chuyên nghiệp. Khi bước vào thị trường lao động, các em sẽ tự tin hơn, biết mình muốn gì và phù hợp với điều gì.
Về phía các trường đại học, tôi mong rằng công tác hướng nghiệp và kết nối doanh nghiệp cần được đầu tư nghiêm túc hơn. Doanh nghiệp cũng nên mở rộng cánh cửa cho sinh viên thực tập, không chỉ coi họ là "nhân lực rẻ" mà là những người đang học cách trở thành đồng nghiệp trong tương lai.
Thực tế, hành trình tìm việc sau khi ra trường có thể là một trong những giai đoạn khó khăn nhất của tuổi trẻ. Mất sáu tháng, một năm hay thậm chí hai năm để tìm được công việc phù hợp không phải là thất bại, mà là quá trình cần thiết để hiểu rõ bản thân và thế giới lao động. Với tôi, sau hơn một thập kỷ làm nghề nhân sự, bài học quan trọng nhất vẫn là: tấm bằng đại học chỉ là vé vào cửa, còn giữ được chỗ trong "cuộc chơi" nghề nghiệp hay không là câu chuyện của kỹ năng, thái độ và sự học hỏi không ngừng.
- Vòng lặp 'vào đại học – thất nghiệp – bỏ cuộc'
- Về quê bán quần áo sau bốn năm đại học
- Thất nghiệp giữa Sài Gòn nhưng tôi quyết không làm việc trái chuyên môn
- Sinh viên bằng giỏi, thái độ tốt nhưng mãi không xin được việc
- Sinh viên bằng giỏi loay hoay xin việc ở công ty tôi
- Thất nghiệp tuổi 30 dù gửi 40 CV xin việc trong ba tháng