Những ngày giữa tháng 9, thông tin Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) lấy ý kiến rộng rãi về việc bỏ phương thức xét tuyển đại học bằng học bạ từ năm 2026 đã tạo nên làn sóng bàn luận sôi nổi. Bởi đây không chỉ là một điều chỉnh kỹ thuật trong tuyển sinh, mà thực chất là một bước ngoặt lớn, liên quan trực tiếp đến hàng triệu học sinh, phụ huynh, thầy cô và các trường đại học trên cả nước.
Một số người băn khoăn: "Nếu bỏ xét học bạ, liệu có tạo áp lực quá lớn cho kỳ thi tốt nghiệp THPT?", hay "Liệu có bất công cho những học sinh chăm chỉ, học đều nhưng thi không may mắn?". Song nhìn toàn diện, tôi cho rằng, đã đến lúc khép lại giai đoạn phụ thuộc vào học bạ, để mở ra cánh cửa mới cho sự công bằng, minh bạch và chất lượng. Chủ trương này là một quyết định đúng đắn, kịp thời, và cần thiết. Nó không chỉ tác động đến cách tuyển sinh, mà còn chạm đến căn cốt của niềm tin xã hội vào hệ thống giáo dục, khơi dậy tinh thần học thật - thi thật - nhân tài thật.
Khi học bạ trở thành "tấm vé vàng" quá dễ dãi
Kể từ năm 2016, xét tuyển bằng học bạ đã trở thành một trong những phương thức phổ biến, chiếm tới 40-50% tổng số thí sinh nhập học đại học. Năm 2025, theo số liệu Bộ GD&ĐT, có tới 42,4% thí sinh dùng học bạ để xét tuyển. Một con số khổng lồ, phản ánh thực tế rằng học bạ đã trở thành "tấm vé vàng" đưa hàng trăm nghìn học sinh bước vào giảng đường.
Lý do ban đầu của việc cho phép xét học bạ khá nhân văn: giảm áp lực cho kỳ thi, mở rộng cơ hội vào đại học, trao quyền tự chủ tuyển sinh cho các trường. Nhưng dần dần, chính sách ấy đã bộc lộ hàng loạt hạn chế:
Không có chuẩn chung: Học bạ do từng trường THPT quản lý, với cách cho điểm, cách đánh giá khác nhau. Có trường chấm nghiêm, có trường nới lỏng, có nơi "chạy điểm" để học sinh đủ điều kiện.
Điểm chuẩn học bạ cao "chót vót": Hàng loạt trường công bố điểm chuẩn xét học bạ 29-30/30, một con số phi thực tế, tạo cảm giác "ảo" về chất lượng đầu vào.
Bất công vùng miền: Học sinh ở trường điểm, thành phố lớn thường chịu chấm khắt khe; học sinh ở vùng xa, trường ít cạnh tranh dễ được điểm cao. Vậy, cùng một con số 27/30, nhưng giá trị năng lực thực chất rất khác nhau.
Gánh nặng chạy theo điểm số: Nhiều học sinh bị cuốn vào "cơn lốc" giữ điểm đều suốt ba năm, thay vì học thực chất.
Kết quả, học bạ dần đánh mất vai trò phản ánh trung thực quá trình học tập, và biến thành một loại "vé cứng" mà phụ huynh sẵn sàng tìm cách mua bằng mọi giá. Đây là điều xã hội không thể chấp nhận khi nói đến sự công bằng trong giáo dục.
>> Hai học sinh trượt tốt nghiệp THPT vì tôi không nâng điểm học bạ
Bỏ xét tuyển học bạ để giáo dục công bằng
Công bằng chính là thước đo giá trị cốt lõi của giáo dục. Nếu mất đi công bằng, giáo dục đánh mất ý nghĩa tồn tại của mình. Một học sinh ở trường điểm tại Hà Nội có thể rất nỗ lực nhưng điểm trung bình chỉ 7,5 -8,0 vì thầy cô chấm nghiêm. Trong khi đó, một học sinh ở vùng nông thôn, nơi tiêu chí lỏng lẻo, có thể dễ dàng đạt 9,5 - 10. Đặt hai em cạnh nhau, em có học bạ cao lại có lợi thế tuyển sinh, dù năng lực thật chưa chắc vượt trội.
Bỏ xét học bạ tức là đưa tất cả học sinh trở về cùng một vạch xuất phát: kỳ thi tốt nghiệp THPT. Đây là thước đo duy nhất được chuẩn hóa toàn quốc, có thanh tra, giám sát, phúc khảo minh bạch. Dù chưa hoàn hảo, kỳ thi này vẫn bảo đảm công bằng hơn nhiều so với "mỗi nơi một kiểu" học bạ.
Hơn nữa, công bằng không chỉ để bảo vệ học sinh giỏi thật sự, mà còn để củng cố niềm tin xã hội. Khi phụ huynh thấy con mình cạnh tranh bằng chính năng lực, họ an tâm. Khi học sinh tin rằng nỗ lực thật sự được ghi nhận, các em học tập bằng đam mê chứ không phải toan tính. Đây là nền tảng tinh thần quan trọng để nuôi dưỡng thế hệ trẻ tự tin, trung thực.
Minh bạch từ việc bỏ xét tuyển học bạ
Không có minh bạch, mọi chính sách giáo dục đều trở thành chiếc gương mờ, khiến xã hội nghi ngờ. Thực tế, xét học bạ là mảnh đất màu mỡ cho tiêu cực: xin điểm, chạy điểm, điều chỉnh bảng điểm. Chỉ cần vài "thỏa thuận ngầm", một học sinh trung bình có thể biến thành khá, khá thành giỏi. Những câu chuyện như vậy không hiếm, chỉ chưa được phơi bày đầy đủ.
Trong khi đó, kỳ thi tốt nghiệp THPT có quy trình nghiêm: ra đề, coi thi, chấm thi, phúc khảo đều có giám sát. Sai sót nếu có, đều công khai và xử lý. Nhờ vậy, xã hội vẫn giữ được niềm tin vào kỳ thi này, coi nó là chuẩn mực cuối cùng để bảo đảm sự công bằng. Chỉ khi minh bạch, xã hội mới tin rằng hệ thống giáo dục đào tạo ra nhân tài thật, chứ không phải những "cử nhân giấy" nhờ học bạ đẹp. Vì thế, bỏ xét học bạ chính là cắt đi một mảnh đất cho tiêu cực, trả lại sự trong sạch cho giáo dục.
Nâng cao chất lượng đầu vào đại học
Một trong những nỗi lo lớn nhất của nhiều trường đại học là chất lượng sinh viên đầu vào không đồng đều, thậm chí quá thấp. Tình trạng này có nguyên nhân từ việc quá dựa vào học bạ. Nhiều sinh viên đỗ đại học bằng học bạ với điểm số gần như tuyệt đối, nhưng khi bước vào giảng đường, lỗ hổng kiến thức lập tức lộ rõ. Điều này khiến nhiều em hụt hơi ngay từ năm nhất. Thầy cô buộc phải hạ chuẩn để "kéo" cả lớp, và hệ quả là chất lượng đào tạo giảm. Một nền đại học không thể vươn tầm nếu đầu vào chỉ được xây trên những bảng điểm ảo.
Bỏ xét học bạ đồng nghĩa sinh viên phải chứng minh năng lực bằng kỳ thi chuẩn hóa. Chỉ những em đủ kiến thức, kỹ năng mới vượt qua. Từ đó, các trường yên tâm hơn về mặt bằng đầu vào, tập trung đào tạo chuyên sâu thay vì "vá lỗ hổng".
Chất lượng đầu vào tốt sẽ tạo hiệu ứng dây chuyền: Đại học nâng cao chuẩn giảng dạy, sinh viên có nền tảng vững vàng, hứng thú nghiên cứu, doanh nghiệp được hưởng nguồn nhân lực chất lượng, thích ứng nhanh, quốc gia có lợi thế cạnh tranh trong hội nhập quốc tế. Một đất nước không thể có nền kinh tế mạnh nếu chấp nhận sự "ảo tưởng học bạ" ngay từ cửa ngõ đại học. Chính vì thế, bỏ xét học bạ chính là chìa khóa để mở ra cánh cửa nâng cao chất lượng nhân lực Việt Nam.
Giảm áp lực học bạ - trả học sinh về đúng quỹ đạo
Ba năm THPT, học sinh Việt Nam gần như phải sống dưới "cái bóng" của học bạ. Mỗi bài kiểm tra, mỗi điểm số, thậm chí cả thái độ trên lớp đều có thể ảnh hưởng đến trung bình cộng để xét tuyển. Vì thế, nhiều em không dám thử nghiệm, sáng tạo, cũng không dám theo đuổi hứng thú riêng, mà chỉ lo giữ điểm số ổn định.
Phụ huynh cũng căng thẳng, tính toán từng cột điểm. Còn thầy cô đôi khi cũng chịu áp lực "làm đẹp học bạ" cho học sinh, để phụ huynh hài lòng, để trường giữ được tỷ lệ vào đại học. Vô hình trung, học bạ trở thành một gánh nặng tinh thần chứ không còn là bản ghi chân thực của quá trình học tập. Không ít học sinh bị biến thành những "cỗ máy sản xuất điểm số", đánh mất niềm vui học tập và cả khát vọng tự do khám phá tri thức.
Khi bỏ xét học bạ, gánh nặng ấy được gỡ bỏ. Học sinh có thể tập trung vào việc học chắc kiến thức, rèn luyện kỹ năng, phát triển sở trường cá nhân. Thay vì dàn trải giữ điểm cao đều ở tất cả môn, các em có thể dành nhiều thời gian hơn cho những lĩnh vực mình đam mê. Điều này không chỉ giảm áp lực, mà còn trả học sinh về đúng quỹ đạo: học để hiểu, học để trưởng thành, không phải học để làm đẹp bảng điểm.
Ngoài ra, khi học bạ không còn là vé vào đại học, thầy cô sẽ được giải phóng khỏi sức ép "nắn" điểm, chấm đúng, chấm thật, từ đó nâng cao sự trung thực trong dạy – học. Phụ huynh cũng bớt chạy theo điểm, thay vào đó quan tâm đến việc con mình có thực sự hiểu bài, có tiến bộ mỗi ngày hay không. Nói cách khác, bỏ xét học bạ không chỉ giúp học sinh nhẹ nhõm hơn, mà còn giúp hệ sinh thái giáo dục (học sinh - phụ huynh - thầy cô) thoát khỏi vòng xoáy bệnh thành tích.
>> Điểm học bạ không quá 7 vì con tôi không học thêm giáo viên trên lớp
Bỏ xét tuyển học bạ nhưng không để "khoảng trống"
Bỏ xét học bạ là quyết định đúng đắn, nhưng nếu không có giải pháp đi kèm, chính sách dễ rơi vào khoảng trống, khiến phụ huynh và học sinh lo lắng. Để chủ trương này phát huy hiệu quả, cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp:
Nâng cao chất lượng kỳ thi tốt nghiệp THPT: Đề thi phải phản ánh đúng năng lực, có tính phân loại, nhưng không "đánh đố". Cần tránh xu hướng quá dễ, khiến điểm thi dồn cục ở mức 8-9, gây ra "bão điểm ảo". Công tác coi thi, chấm thi phải siết chặt, ứng dụng công nghệ để chống gian lận và hạn chế sai sót.
Có thể học tập mô hình thi đánh giá năng lực của một số trường đại học lớn - những kỳ thi này bước đầu cho thấy khả năng phân loại tốt hơn kỳ thi tốt nghiệp. Nếu được nâng tầm thành kỳ thi quốc gia song song, sẽ tạo thêm lựa chọn công bằng cho thí sinh.
Đa dạng hóa phương thức tuyển sinh: Bỏ xét học bạ không có nghĩa là chỉ còn một con đường duy nhất là điểm thi tốt nghiệp. Bộ GD&ĐT nên khuyến khích các trường đại học tổ chức kỳ thi đánh giá năng lực riêng hoặc theo cụm, với ngân hàng đề chuẩn hóa. Mở rộng tuyển sinh bằng các chứng chỉ quốc tế (IELTS, SAT...), nhưng phải minh bạch và giám sát chặt. Duy trì tuyển sinh bằng tài năng, năng khiếu (với các ngành nghệ thuật, thể thao). Một hệ thống tuyển sinh hiện đại cần đa dạng, nhưng mọi phương thức đều phải có chuẩn chung và được xã hội tin tưởng.
Hỗ trợ vùng khó khăn: Bỏ xét học bạ có thể khiến học sinh ở vùng sâu vùng xa, vốn thiếu điều kiện học tập, gặp bất lợi, thế nên cũng cần có giải pháp đi kèm để giải quyết vấn đề này (đầu tư trang thiết bị, phòng học, Internet cho trường phổ thông vùng khó; bồi dưỡng, đào tạo giáo viên để nâng cao chất lượng dạy học; xem xét cơ chế cộng điểm ưu tiên cho thí sinh thuộc diện chính sách, vùng sâu vùng xa, để bảo đảm công bằng cơ hội.
Ở đây, cần nhấn mạnh công bằng không phải ai cũng giống nhau, mà là ai cũng có cơ hội ngang nhau để phát triển. Nếu học sinh thành phố có điều kiện luyện thi hiện đại, thì học sinh miền núi phải được hỗ trợ để bù đắp khoảng trống.
Bỏ xét học bạ chỉ là một nửa chặng đường. Nửa còn lại nằm ở cách tổ chức kỳ thi, cách đa dạng hóa tuyển sinh, cách hỗ trợ vùng khó, và cách truyền thông để cả xã hội đồng hành. Nếu làm tốt, đây sẽ là bước ngoặt lịch sử, góp phần định hình nền giáo dục công bằng - minh bạch - chất lượng cho Việt Nam.
- Em tôi học kém vẫn đỗ đại học nhờ xét tuyển học bạ
- Hai con tôi đỗ đại học nhờ học bạ đẹp
- Chưa tốt nghiệp cấp ba đã đỗ đại học nhờ 'học bạ đẹp'
- Sinh viên năm nhất 'sốc đại học' vì xét tuyển học bạ
- Dùng học bạ xét tuyển đại học - 'siết đầu ra thay vì làm khó đầu vào'
- Những sinh viên ngành ngôn ngữ nhưng kém ngoại ngữ vì xét tuyển học bạ