Thông tin này xuất phát từ một nghiên cứu nhỏ, thực hiện tại Bệnh viện Nhi Great Ormond Street ở London, Anh, theo dõi 35 trẻ có biểu hiện rối loạn thần kinh sau khi tiêm vaccine ho gà. Dù các tác giả nghiên cứu thừa nhận có thể tình trạng trên trùng hợp về thời điểm và nhiều trẻ đã có dấu hiệu bất thường trước tiêm, họ vẫn kết luận có khả năng tồn tại mối liên hệ nhân quả.

Thông tin này nhanh chóng lan truyền trên báo chí và truyền hình, khiến công chúng hoang mang. Một nhóm phụ huynh thành lập tổ chức "Hiệp hội Cha mẹ có con bị tổn thương do vaccine" để yêu cầu bồi thường. Trong khi đó, hậu quả của bệnh ho gà bị lãng quên.

Khủng hoảng vaccine

Trước năm 1974, vaccine ho gà giúp giảm mạnh số ca mắc tại Anh. Sau khi nghiên cứu gây tranh cãi được công bố, tỷ lệ tiêm chủng giảm xuống chỉ còn 30% vào năm 1978, có nơi chỉ 9%. Hệ quả là ba đợt dịch ho gà bùng phát, trong đó đợt nghiêm trọng nhất vào giai đoạn 1977-1979 ghi nhận hơn 102.000 ca mắc và tối thiểu 36 trẻ tử vong.

Vì vậy, nhiều nghiên cứu quy mô lớn được thực hiện để kiểm chứng mối liên hệ giữa vaccine ho gà và tổn thương thần kinh trong thập kỷ tiếp theo. Nghiên cứu Quốc gia về bệnh não trẻ em (NCES) từ năm 1976 đến năm 1979, cho thấy chỉ 35 trong số 1.000 trẻ nhập viện vì bệnh lý thần kinh có tiêm vaccine trong vòng 7 ngày. Tỷ lệ rủi ro được ước tính là một ca viêm não cấp tính trên 110.000 liều vaccine, và một ca tổn thương lâu dài trên 310.000 liều.

Tuy nhiên, các bằng chứng khoa học sau đó cho thấy con số trên chưa chính xác. Năm 1990, giáo sư John D. Cherry khẳng định "bệnh não do vaccine ho gà" là huyền thoại, nhấn mạnh sai lầm phổ biến là nhầm lẫn giữa trùng hợp thời điểm và nguyên nhân thực sự.

Dù khoa học đã làm rõ, hậu quả của sự hoài nghi vẫn kéo dài. Hàng trăm ngàn trẻ em đã không được bảo vệ đầy đủ, nhiều ca tử vong do bệnh trong khi có thể phòng ngừa.

Khủng hoảng vaccine ho gà xảy ra trong bối cảnh nước Anh đang đối mặt với bất ổn chính trị, kinh tế và xã hội, dẫn đến niềm tin vào chính phủ và hệ thống y tế suy giảm. Ngay cả giới bác sĩ cũng chia rẽ: một khảo sát năm 1977 cho thấy gần một nửa bác sĩ đa khoa không khuyến nghị tiêm vaccine ho gà trừ khi phụ huynh yêu cầu.

Tại Mỹ không xảy ra khủng hoảng tiêm chủng, song làn sóng kiện tụng về vaccine ho gà đã khiến hai trong ba nhà sản xuất vaccine ngừng hoạt động. Chính phủ Mỹ phải ban hành Đạo luật Bồi thường tổn thương do vaccine năm 1986 để duy trì nguồn cung. Nhưng cơ chế xét xử bồi thường cũng tạo ra những tiền lệ thiếu cơ sở khoa học, khiến một số người tin rằng vaccine gây hại dù không có bằng chứng rõ ràng.

Giải pháp thay thế

Để xử lý khủng hoảng và thuyết phục người dân tiêm chủng trở lại, nhiều quốc gia chuyển sang sử dụng vaccine ho gà dạng vô bào (DTaP) thay vì dạng toàn tế bào (DTwP). Vaccine mới ít gây phản ứng phụ như sốt cao hay co giật, nhưng hiệu quả bảo vệ cũng giảm nhẹ. Từ cuối thập niên 1990, các nước dùng DTaP ghi nhận sự gia tăng trở lại của bệnh ho gà theo chu kỳ 2-5 năm.

Đến nay, vaccine đóng vai trò quan trọng trong chiến lược phòng chống bệnh ho gà của nhiều quốc gia. Tại Mỹ, trẻ em được khuyến cáo tiêm 5 mũi, gồm ba mũi khi 2-4-6 tháng tuổi, nhắc lại vào tháng 15 và khi trẻ 4 tuổi. Trẻ dưới 6 tuần tuổi chưa đủ điều kiện tiêm vaccine, song có nguy cơ mắc ho gà và trở nặng cao. Vì vậy, các chuyên gia y tế khuyến cáo tiêm vaccine cho người mẹ trong quá trình mang thai, chủng ngừa vào tuần 27-36. Người lớn từ 65 tuổi trở lên cũng được khuyến cáo chủng ngừa. Nhờ tỷ lệ tiêm chủng được duy trì, tiếng ho rít như gà dần phai nhạt khỏi ký ức của người dân.

Văn Hà (Theo Gavi)