Theo bác sĩ Phạm Đình Đông, Quản lý Y khoa, Hệ thống Tiêm chủng VNVC, zona thần kinh là bệnh hậu thủy đậu, cùng do virus Varicella Zoster (VZV) gây nên. Virus này ngủ đông trong rễ hạch thần kinh sau khi khỏi bệnh thủy đậu, sẽ tái hoạt động khi hệ miễn dịch suy giảm hoặc gặp điều kiện thuận lợi khác như cao tuổi, mắc bệnh mạn tính như ung thư, tiểu đường, trầm cảm, sử dụng các thuốc ức chế miễn dịch, căng thẳng tinh thần...
Việc ngủ sau 23 giờ không phải là lý do trực tiếp làm tăng nguy cơ mắc zona thần kinh. Tuy nhiên, thói quen này dễ dẫn đến viêm mạn tính, tăng đường huyết, rối loạn chuyển hóa và làm căng thẳng thần kinh tạo điều kiện cho zona tái hoạt động gây bệnh.
Ngủ sau 23 giờ là thói quen dễ dẫn đến viêm mạn tính, tăng đường huyết, rối loạn chuyển hóa và làm căng thẳng thần kinh dẫn đến tăng tỷ lệ mắc zona. Ảnh: Vecteezy
Bác sĩ Đông giải thích ngủ sau 23 giờ đã được nhiều nghiên cứu trên thế giới chứng minh có hại cho sức khỏe. Lý do, cơ thể bước vào cơ chế phục hồi sau 23 giờ, cần được nghỉ ngơi. Thức khuya khiến gan, tim, não không được nghỉ ngơi đúng thời điểm làm tăng nguy cơ tổn thương tế bào.
Theo nghiên cứu về mối liên quan đến giấc ngủ và trầm cảm ở hơn 840.000 người của Đại học Colorado Boulder năm 2021, người thường xuyên thức khuya, ngủ muộn dễ dẫn đến căng thẳng, thiếu ngủ và tăng nguy cơ mắc trầm cảm.
Nhiều bằng chứng khoa học cũng cho thấy người ngủ muộn có xu hướng tiết melatonin muộn hơn, ảnh hưởng đến giấc ngủ sâu. Nếu tình trạng này kéo dài còn làm tăng nồng độ cortisol (hormone stress), làm tổn hại vùng hồi hải mã (hippocampus) - trung tâm ghi nhớ trong não.
Người ngủ muộn còn có xu hướng ăn nhiều, dễ dẫn đến thừa cân, béo phì. Nếu ăn nhiều đồ ngọt, hay ăn thực phẩm nhiều năng lượng vào ban đêm, khiến lượng insulin tăng cao, dễ gây kháng insulin và tiểu đường type 2. Một nghiên cứu theo dõi hơn 88.000 người trong 6 năm, công bố trên tạp chí Tim mạch châu Âu năm 2021, cho thấy ngủ muộn sau 23 giờ có nguy cơ mắc bệnh tim mạch cao hơn 12% so với người ngủ trong giai đoạn từ 22-23 giờ.
Bệnh nền cũng làm tăng nguy cơ mắc zona thần kinh. Ví dụ như, bệnh tiểu đường làm tăng nguy cơ mắc zona thần kinh từ 24-38%, còn bệnh tim mạch có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh lên đến 34%. Bệnh zona thần kinh gây ra các biến chứng như nhiễm trùng da, viêm phổi, viêm não, viêm màng não, tăng nguy cơ đột quỵ, nhồi máu cơ tim.
Bác sĩ Đông khuyến cáo, mọi người cần phòng bệnh zona thần kinh bằng cách cần ngủ sớm, ngủ đủ giấc và tránh thức khuya, nhất là sau 23 giờ. Mọi người cũng cần ăn uống đủ chất dinh dưỡng, tránh căng thẳng và sử dụng chất kích thích. Với những người có bệnh nền cần tuân thủ chỉ định điều trị của bác sĩ để tránh mắc zona cũng như các bệnh khác.
Người lớn tuổi tiêm vaccine phòng ngừa mắc zona thần kinh tại Hệ thống Tiêm chủng VNVC. Ảnh: Mộc Thảo
Bên cạnh đó, Việt Nam hiện lưu hành vaccine phòng ngừa zona thần kinh, chỉ định cho người từ 50 tuổi trở lên hoặc người từ 18 tuổi có nguy cơ cao mắc bệnh do sử dụng các thuốc, phương pháp ức chế hệ miễn dịch, có bệnh mạn tính. Hiệu quả ngăn bệnh đến 97% ở người từ 50 tuổi, 87% ở người từ 18 tuổi bị suy giảm miễn dịch do bệnh lý đồng thời giảm đau thần kinh sau zona và các biến chứng hơn 90%.
Lịch tiêm hai mũi cách nhau từ 1-2 tháng. Zona thần kinh có khả năng tái phát, lên đến 30% ở người có bệnh lý mạn tính, vì vậy người đã từng mắc bệnh vẫn nên tiêm ngừa.
Ngoài ra, khi mắc bệnh, người dân cần đến bệnh viện càng sớm càng tốt, không nên điều trị theo mẹo dân gian, đắp các loại lá cây, mực tàu lên vết thương. Việc này khiến bệnh nặng hơn và làm chậm "thời gian vàng" điều trị.
Tuấn An