Tuyến yên là tuyến nội tiết nhỏ nằm ở đáy não, kích thước khoảng hạt đậu, có vai trò điều khiển hệ thống nội tiết trong cơ thể. Tuyến này tiết ra nhiều hormone quan trọng, điều hòa hoạt động của tuyến giáp, tuyến thượng thận, buồng trứng, tinh hoàn... U tuyến yên là sự phát triển bất thường của các tế bào trong tuyến yên, hầu hết lành tính, phát triển chậm nhưng có thể gây rối loạn nội tiết, mất cân bằng hormone trong cơ thể.

ThS.BS.CKII Mai Hoàng Vũ, khoa Phẫu thuật Thần kinh, Trung tâm Khoa học Thần kinh, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM, cho biết u tuyến yên ảnh hưởng đến khả năng sinh sản của cả nam và nữ, thường gặp là rối loạn nội tiết tố gây vô kinh, kinh nguyệt không đều, suy giảm ham muốn tình dục, rối loạn cương dương... Những biểu hiện này là yếu tố có thể làm tăng nguy cơ vô sinh ở cả hai giới.

Vô sinh do u tuyến yên có thể liên quan đến các khối u tiết hormone prolactin (gọi là prolactinoma), có vai trò kích thích tuyến vú tiết sữa sau sinh, đồng thời ức chế hoạt động của trục dưới đồi, tuyến yên, buồng trứng hoặc tinh hoàn. Khi prolactin cao bất thường, cơ thể bị rối loạn phóng noãn, giảm sản xuất testosterone và tinh trùng. U tiết prolactin hoặc u lớn làm suy tuyến yên có thể gây giảm ham muốn tình dục, rối loạn cương dương và ảnh hưởng đến chất lượng tinh trùng ở nam giới.

Các loại u khác như u tiết hormone tăng trưởng hoặc u không tiết hormone cũng có thể ảnh hưởng gián tiếp đến khả năng sinh sản nếu phát triển lớn và chèn ép các vùng chức năng của tuyến yên. Từ đó, tuyến này mất khả năng tiết ra các hormone thiết yếu, gián đoạn quá trình rụng trứng hoặc sinh tinh.

Vô sinh do u tuyến yên có thể điều trị được nếu phát hiện sớm, theo dõi định kỳ và điều trị đúng chuyên khoa. Người bệnh có thể được điều trị nội khoa bằng thuốc ức chế prolactin nhằm đưa nồng độ prolactin về mức bình thường, phục hồi kinh nguyệt (ở phụ nữ) và khả năng sinh sản. Nếu khối u lớn, chèn ép thần kinh thị giác hoặc không đáp ứng thuốc, bác sĩ có thể chỉ định phẫu thuật qua đường mũi - xoang bướm để lấy bỏ u. Các kỹ thuật hiện đại như mổ nội soi, vi phẫu... góp phần tăng độ chính xác, bảo tồn mô tuyến yên lành, hạn chế biến chứng.

Điều trị u tuyến yên cần được theo dõi lâu dài và phối hợp chặt chẽ giữa bác sĩ nội tiết, phẫu thuật thần kinh và sản khoa nếu cần. Trong nhiều trường hợp, phụ nữ cần điều chỉnh thuốc trước khi có thai, vì một số thuốc có thể ảnh hưởng đến thai nhi. Khi mang thai, nồng độ estrogen tăng cao có thể khiến khối u to ra, cần theo dõi chặt chẽ để tránh biến chứng cho cả mẹ và bé.

Nếu đang gặp các biểu hiện như rối loạn kinh nguyệt, vô kinh, tiết sữa bất thường, giảm ham muốn tình dục hay đã cố gắng có con trong thời gian dài nhưng không thành công, người bệnh nên đi khám chuyên khoa nội tiết hoặc thần kinh để được kiểm tra tuyến yên. Bác sĩ chẩn đoán u tuyến yên ở nam và nữ thường dựa vào xét nghiệm hormone máu, kết hợp với chụp cộng hưởng từ (MRI) não để xác định kích thước, vị trí và tính chất khối u, từ đó có phác đồ điều trị phù hợp, hiệu quả.

Phượng Thy