Chiều 15/3, Bộ Y tế họp trực tuyến với các địa phương về phòng chống dịch sởi, trong bối cảnh bệnh đang gia tăng trên cả nước. Từ đầu năm đến nay ghi nhận khoảng 40.000 ca nghi sởi và 5 ca tử vong liên quan đến sởi.

Tại cuộc họp, các chuyên gia y tế đánh giá ba nguyên nhân khiến dịch gia tăng trong năm nay. Trong đó, tốc độ tiêm chủng thấp, không chạy kịp tốc độ lây lan của dịch, là nguyên nhân chính. Cục trưởng Phòng bệnh Hoàng Minh Đức cho hay trong hai năm đại dịch Covid-19, tỷ lệ tiêm chủng giảm mạnh, cùng với thời gian qua thiếu vaccine sởi - rubella trong Chương trình tiêm chủng mở rộng nên tỷ lệ tiêm chủng đạt thấp.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đánh giá tỷ lệ tiêm chủng không đạt mức độ bao phủ cần thiết là 95% thì không ngăn được các đợt bùng phát, bệnh tật, tử vong và loại trừ bệnh sởi. Tại Việt Nam, kết quả triển khai tiêm chủng mở rộng thường xuyên (bao gồm cả tiêm bù, tiêm vét) trong năm 2024 cho trẻ 9 tháng tuổi (mũi 1) đạt 87,4%, còn tỷ lệ tiêm sởi - rubella cho trẻ 18 tháng tuổi (mũi 2) là 97,7%. Nhiều địa phương tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ các vaccine mới đạt khoảng 50%.

"Tốc độ tiêm vaccine sởi chậm hơn tốc độ lây lan dịch. Nhiều địa phương cuối tháng 2 và tháng 3 mới vừa phê duyệt kế hoạch chiến dịch tiêm vaccine sởi, chậm bố trí kinh phí mua các vật tư tiêm chủng, nên tạo khoảng trống miễn dịch", ông Đức nói, thêm rằng tỷ lệ tiêm chủng không đạt dẫn tới miễn dịch cộng đồng thấp và khi có dịch thì bùng lên nhanh.

Ngoài ra, "còn có tình trạng 'anti vaccine'", theo ông Đức. Sau Covid-19, một số người cho rằng "tiêm vaccine hay không tiêm đều như nhau", hay nghi ngờ về sự an toàn của vaccine, sợ con phản ứng xấu với vaccine nên không đưa trẻ đi tiêm. Bên cạnh đó, một số nhóm ở vùng sâu, vùng xa tiếp cận tiêm chủng còn khó khăn. Tỷ lệ bà mẹ đẻ tại nhà ở vùng cao tăng, đi kèm với đó là tiếp cận vaccine kém.

Việt Nam cũng đang vào chu kỳ dịch sởi 5 năm một lần. Hai đợt dịch sởi gần nhất là vào năm 2019 và 2014. Riêng năm 2014, hơn 110 trẻ đã tử vong do bệnh sởi. Một năm Việt Nam có khoảng 1,5 triệu trẻ sinh ra. Với kịch bản tỷ lệ tiêm vaccine sởi đạt 90-95%, thì 5-10% trẻ không được tiêm chủng. Tích lũy, sau 4-5 năm sẽ có khoảng gần một triệu trẻ có nguy cơ mắc sởi. Số này có thể lây lan cho nhóm chưa đến tuổi tiêm chủng và chưa có miễn dịch với bệnh.

Trong khi đó, sởi tăng cao còn do tính chất bệnh có khả năng lây lan rất mạnh, cao hơn nhiều so với dịch Covid-19. Bệnh sởi lây truyền rất nhanh qua đường hô hấp, 90% người chưa có miễn dịch sẽ bị mắc bệnh nếu tiếp xúc gần với bệnh nhân sởi và trung bình một người mắc bệnh có thể lây cho 12-18 người khác.

Với những yếu tố này cùng với giai đoạn chuyển mùa, các chuyên gia đánh giá thời tiết thay đổi bất thường như hiện nay sẽ tạo điều kiện cho các loại mầm bệnh phát triển, lây lan của các tác nhân gây bệnh, đặc biệt là bệnh sởi. Bộ Y tế đã chỉ đạo các địa phương triển khai quyết liệt biện pháp phòng chống bệnh sởi từ cuối năm 2024, song đến nay tình hình vẫn ở mức cao và có nguy cơ tiếp tục gia tăng.

Bộ Y tế nhìn nhận "vaccine là công cụ cần thiết để kiểm soát dịch sởi", song nhiều địa phương vẫn đang "đuổi theo dịch chứ không chủ động phòng chống dịch". Vì vậy, các địa phương cần chủ động mua sắm vaccine và bố trí kinh phí thực hiện, đẩy nhanh tốc độ tiêm chủng. Người dân được khuyến cáo chủ động tiêm vaccine, bên cạnh các biện pháp phòng bệnh khác như đeo khẩu trang, cách ly người bệnh.

Bệnh sởi lây truyền qua đường hô hấp do ho, hắt hơi, tiếp xúc gần với người bị nhiễm hoặc dịch tiết mũi họng... Bệnh có biểu hiện đặc trưng là sốt, viêm long đường hô hấp, viêm kết mạc và phát ban. Trẻ mắc bệnh đa phần tự khỏi, song một số nhóm như suy giảm miễn dịch, ung thư, bệnh mạn tính, tim bẩm sinh... nguy cơ diễn tiến nặng, có thể tử vong. Trẻ bệnh sởi thường giảm miễn dịch lâu dài, dễ còi cọc suy dinh dưỡng, mắc các bệnh khác sau đó.

Lê Nga