Bác sĩ CKII Hà Ngọc Đại, Trung tâm Sản Phụ khoa, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội, cho biết độ tuổi trung bình mãn kinh tự nhiên là 45-50. Mãn kinh sớm có thể bắt đầu ngay khi phụ nữ có kỳ kinh nguyệt không đều, thời gian dài hơn hoặc ngắn hơn so với chu kỳ kinh bình thường, thậm chí ngừng hẳn mà không có lý do. Buồng trứng ngừng sản sinh ra trứng, làm giảm nồng độ estrogen, gây ra triệu chứng như bốc hỏa, đổ mồ hôi ban đêm, khô âm đạo, tiểu lắt nhắt, nhức đầu, trầm cảm, lo âu...

Yếu tố di truyền

Phụ nữ có mẹ hoặc dì hoặc chị em gái ruột bị mãn kinh sớm có khả năng gặp phải tình trạng này cao hơn. Một số hội chứng di truyền như Turner, Fragile X, hội chứng Digeorge, loạn dưỡng loạn sản cơ... hoặc rối loạn liên quan đến nhiễm sắc thể X cũng ảnh hưởng đến chức năng buồng trứng, dẫn đến mãn kinh sớm. Nếu gia đình có tiền sử mãn kinh sớm, nữ giới nên đi khám sức khỏe sinh sản định kỳ để có phương hướng điều trị dự phòng nếu cần thiết.

Rối loạn tự miễn

Nhiều phụ nữ bị mãn kinh sớm do mắc phải bệnh lý tự miễn, thường gặp nhất là bệnh tuyến giáp, quai bị, cường giáp, Addison, Lupus ban đỏ hệ thống, thấp khớp... Trong một số trường hợp ít gặp, hệ miễn dịch có thể nhận diện tế bào buồng trứng là kẻ xâm lấn, bắt đầu tấn công, khiến buồng trứng bị tổn thương, ảnh hưởng hoạt động tạo ra hormone.

Phẫu thuật

Cắt hai bên buồng trứng do nguyên nhân bệnh lý gây mãn kinh do cơ thể không còn sản xuất estrogen và progesterone. Phẫu thuật cắt tử cung dẫn đến suy giảm chức năng buồng trứng sớm hơn bình thường. Phụ nữ sẽ không còn kinh nguyệt và không thể mang thai. Bác sĩ Đại cho biết phụ nữ cắt bỏ tử cung có thể mãn kinh sớm hơn gần 4 năm.

Hóa trị và xạ trị

Điều trị ung thư, đặc biệt là xạ trị vùng chậu, có thể làm tổn thương hoặc phá hủy buồng trứng, khiến cơ quan này ngừng hoạt động vĩnh viễn hoặc trong một khoảng thời gian. Tuy vậy, không phải tất cả phụ nữ trải qua quá trình hóa trị hoặc xạ trị đều bị mãn kinh sớm. Người trẻ tuổi ít có nguy cơ mãn kinh sớm hơn.

Rối loạn chuyển hóa và bệnh lý

Đái tháo đường type 1, galactosemia hoặc thiếu enzym có thể làm tổn thương buồng trứng, tăng nguy cơ mãn kinh sớm. Động kinh, HIV/AIDS cũng ảnh hưởng đến chức năng nội tiết và rút ngắn tuổi sinh sản.

Lối sống không lành mạnh và môi trường ô nhiễm cũng làm gia tăng nguy cơ mãn kinh sớm ở phụ nữ. Hút thuốc lá khiến nicotine và các hóa chất độc hại trong thuốc làm tổn hại đến các nang noãn trong buồng trứng. Theo bác sĩ Đại, thói quen hút thuốc thường xuyên có khả năng làm giảm tuổi mãn kinh trung bình 1-2 năm so với người không hút, đồng thời các triệu chứng mãn kinh cũng có thể nghiêm trọng hơn.

Phụ nữ tiếp xúc thường xuyên với hóa chất độc hại, thuốc trừ sâu, kim loại nặng hoặc làm việc trong môi trường ô nhiễm có nguy cơ mãn kinh sớm cao. Stress kéo dài, đau cơ, đau khớp, nhức đầu, mất trí nhớ, ngủ không sâu giấc... cũng bị tác động lên trục hạ đồi tuyến yên - buồng trứng, gián đoạn phóng noãn và chu kỳ hormone. Những thay đổi lối sống như không hút thuốc lá, hạn chế tiếp xúc với chất độc hại, ăn uống đầy đủ dinh dưỡng, tập thể dục đều đặn duy trì cân nặng hợp lý, ngủ đủ giấc, quản lý stress... có thể giảm nguy cơ mãn kinh sớm.

Chế độ ăn nghèo dinh dưỡng

Thiếu hụt các vitamin và khoáng chất, đặc biệt là vitamin D, B12, sắt và folate, chỉ số BMI quá thấp, có thể ảnh hưởng đến chu kỳ kinh nguyệt và sức khỏe nội tiết.

Thừa cân

Thừa cân cũng có khả năng khiến thời kỳ mãn kinh bắt đầu sớm hơn. Do estrogen được giữ trong mô mỡ có thể ảnh hưởng đến buồng trứng.

Theo bác sĩ Đại, phụ nữ mãn kinh sớm gặp nhiều vấn đề sức khỏe liên quan đến thiếu hụt estrogen. Về lâu dài, tình trạng này có thể dẫn đến vô sinh, loãng xương, tăng nguy cơ tử vong do bệnh tim mạch hoặc đột quỵ.

Phác đồ điều trị mãn kinh sớm được cá nhân hóa tùy theo nguyên nhân gây bệnh. Bác sĩ có thể chỉ định dùng thuốc tránh thai kết hợp hoặc liệu pháp hormone thay thế (HRT) để bù đắp hormone thiếu hụt, thường kéo dài đến khoảng 51 tuổi (độ tuổi mãn kinh tự nhiên) nhằm giảm nguy cơ loãng xương, bệnh hậu mãn kinh.

Phụ nữ mắc ung thư như ung thư vú, liệu pháp hormone thay thế không phù hợp và sẽ được thay thế bằng phác đồ điều trị khác. Nếu muốn sinh con, bệnh nhân có thể được tư vấn thụ tinh trong ống nghiệm (IVF) bằng trứng trữ đông trước khi điều trị ung thư hoặc bệnh lý ảnh hưởng đến buồng trứng.

Trịnh Mai