Hân là nhân viên văn phòng ở TP HCM, thường xuyên ăn thực phẩm chế biến sẵn, trà sữa để đỡ "buồn miệng" và giải stress do áp lực công việc. Nghĩ còn trẻ khỏe, cô gái ăn uống "thả ga". 4 tháng cuối năm ngoái, Hân tăng từ 52 kg lên 58 kg, dù chỉ cao 1,53 m, khiến cơ thể ì ạch, nặng nề.
Giữa tháng 12, kiểm tra sức khỏe định kỳ tại công ty, cô hoảng hốt khi chỉ số mỡ máu tăng đột biến. Không tin vào chẩn đoán, cô đến bệnh viện khác kiểm tra nhưng nhận về kết quả tương tự. Bác sĩ khuyến cáo giảm cân, hạn chế thức ăn nhanh, tích cực vận động để giảm chỉ số mỡ máu, tránh biến chứng tim mạch.
"Tôi tởn đến già, không nghĩ chỉ vì ăn uống theo sở thích mà khiến bản thân mắc bệnh", Hân nói.
Minh họa cholesterol tích tụ trong máu. Ảnh: My Health My Life
Giữa tháng 7, Bệnh viện Đa khoa Medlatec cũng tiếp nhận chàng trai 22 tuổi đến khám vì đau sưng khớp cổ chân trái. Kết quả xét nghiệm cho thấy anh mắc nhiều bệnh lý chuyển hóa như béo phì, gout, rối loạn chuyển hóa lipid máu và gan nhiễm mỡ độ 2.
Chàng trai bất ngờ vì anh gần như không ăn hoặc ăn rất ít tinh bột, thậm chí chạy bộ và tập gym đều đặn. Tuy nhiên, anh có thói quen ăn nhiều thịt đỏ, nội tạng động vật, hải sản và uống rượu bia, nghĩ rằng tập luyện sẽ đốt cháy hết calo. Bác sĩ giải thích chính những thói quen này gây ra bệnh về mỡ máu và béo phì. Anh sau đó được khuyên uống nhiều nước, ăn nhiều rau xanh, hoa quả và tập thể dục nhẹ nhàng, đều đặn.
Cholesterol, một thành phần của mỡ máu, vốn rất cần thiết cho cơ thể, tham gia vào hoạt động của tế bào thần kinh và sản xuất hormone. Tuy nhiên, khi nồng độ cholesterol "xấu" (LDL) hoặc chất béo trung tính (triglycerides) tăng cao, nó sẽ trở thành mối nguy hại, dẫn đến tình trạng mỡ máu cao, hay còn gọi là rối loạn chuyển hóa lipid.
Tình trạng này đang trở nên đáng báo động tại Việt Nam. Theo Điều tra quốc gia về các yếu tố nguy cơ bệnh không lây nhiễm, tỷ lệ người trưởng thành (18-69 tuổi) có cholesterol cao đã tăng từ 30,2% lên 44,1%. Một thống kê khác của Tổng hội Y học Việt Nam cũng chỉ ra gần 50% người trưởng thành ở thành thị bị mỡ máu cao. Nguyên nhân hàng đầu được xác định là do lối sống, cụ thể là chế độ dinh dưỡng và vận động không hợp lý.
Hiện chưa có thống kê chính thức về tỷ lệ người trẻ 18-30 tuổi tại Việt Nam mắc bệnh này, nhưng các bệnh viện đều ghi nhận số ca bệnh trong độ tuổi này ngày càng tăng. Xu hướng này cũng diễn ra trên toàn cầu. Một nghiên cứu đăng trên Tạp chí của Đại học Tim mạch Mỹ năm 2021 cho thấy, có tới 27% thanh niên Mỹ (khoảng 26,3 triệu người) bị tăng cholesterol xấu.
Bác sĩ Hoàng Tiến Trọng Nghĩa, Trưởng khoa Nội Thần kinh, Bệnh viện Quân y 175, nhận định đây là một dấu hiệu xấu về sức khỏe vì nó liên quan trực tiếp đến nguy cơ xơ vữa mạch máu và nhiều bệnh lý nguy hiểm khác.
Nguyên nhân chính đến từ lối sống hiện đại. Thói quen ăn nhiều đồ chiên rán, thực phẩm chế biến sẵn, đồ ngọt và lười vận động khiến cơ thể không thể chuyển hóa và đào thải hết lượng mỡ thừa. PGS.TS.BS Lâm Vĩnh Niên, Trưởng khoa Dinh dưỡng - Tiết chế, Bệnh viện Đại học Y dược TP HCM, khẳng định mỡ máu cao không phân biệt người gầy hay béo. Nhiều người lầm tưởng chỉ người thừa cân mới mắc bệnh, nên dù gầy vẫn chủ quan, ăn uống thiếu khoa học.
Thêm vào đó, việc thiếu hoạt động thể chất làm giảm khả năng chuyển hóa lipid. Thống kê cho thấy khoảng 25% người trưởng thành ở Việt Nam không vận động đủ theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) là ít nhất 150 phút hoạt động cường độ trung bình mỗi tuần.
Kết quả chẩn đoán Hân bị rối loạn chuyển hóa lipid máu khi khám sức khỏe định kì tại công ty. Ảnh: Nhân vật cung cấp
Điều đáng lo ngại nhất của mỡ máu cao ở người trẻ là bệnh thường không có triệu chứng, tiến triển âm thầm cho đến khi gây ra các biến chứng nghiêm trọng. Nhiều người trẻ chỉ tình cờ phát hiện bệnh khi đi khám sức khỏe hoặc khi đã có biểu hiện của bệnh khác.
Nếu không được kiểm soát, mỡ máu cao sẽ dẫn đến gan nhiễm mỡ, xơ vữa động mạch, và cuối cùng là các biến cố tim mạch như nhồi máu cơ tim, đột quỵ. Một nghiên cứu năm 2020 đã chỉ ra, tuổi càng trẻ khi bị mỡ máu cao thì nguy cơ mắc bệnh tim mạch trong suốt cuộc đời càng lớn.
Mỡ máu cao là một trong những yếu tố nguy cơ hàng đầu gây đột quỵ. Dữ liệu từ Hợp tác Nghiên cứu Đột quỵ châu Á - Thái Bình Dương (APCSC) cho thấy, chỉ cần nồng độ cholesterol toàn phần tăng 1 mmol/L (tương đương 38,7 mg/dL), nguy cơ đột quỵ do thiếu máu não đã tăng thêm 25%. WHO cũng thống kê mỡ máu cao liên quan đến 48% trường hợp tai biến mạch máu não và 56% ca thiếu máu cơ tim trên toàn cầu.
Quá trình này diễn ra khi cholesterol xấu tích tụ trong thành mạch máu, gây ra phản ứng viêm và hình thành các mảng xơ vữa. Khi các mảng này vỡ ra, chúng sẽ tạo thành cục máu đông, gây tắc nghẽn mạch máu đột ngột, dẫn đến đau tim hoặc đột quỵ.
Bác sĩ Nghĩa cảnh báo nguy cơ còn nhân lên gấp bội khi mỡ máu cao đi kèm với các bệnh lý khác. "Nếu có thêm tăng huyết áp, nguy cơ tim mạch tăng gấp ba. Nếu có cả tiểu đường, 'bộ ba tử thần' này sẽ làm tăng nguy cơ lên hơn 6 lần", ông nói.
Do đó, các chuyên gia y tế khuyến cáo tất cả mọi người, đặc biệt là người trẻ, cần chủ động phòng ngừa bằng cách duy trì lối sống lành mạnh: ăn uống cân bằng, hạn chế dầu mỡ và đồ ngọt, tăng cường rau xanh, tập thể dục đều đặn, và không lạm dụng rượu bia, thuốc lá. Quan trọng hơn cả là việc kiểm tra sức khỏe định kỳ mỗi năm một lần, ngay cả khi cảm thấy hoàn toàn khỏe mạnh, để có thể phát hiện và can thiệp sớm "sát thủ thầm lặng" này.
Mỹ Ý