Tác phẩm xuất bản lần đầu năm 2012, có tên Đời người xuyên thế kỷ. Sau 13 năm, dịp kỷ niệm 80 năm Quốc khánh, sách trở lại với bạn đọc qua tên mới: Điệp viên A13 Hoàng Đạo - từ cố vấn Bảo Đại đến đặc vụ Amyot D’inville.
Cuộc đời Hoàng Đạo được xem là bí ẩn, do tư liệu về ông rất ít và thế hệ sau hầu như không mấy người biết đến ông. Năm 2011, bà Ngọc Hải có cơ hội trực tiếp gặp gỡ ông, từ đó, có thêm nguồn tư liệu sống và được truyền cảm hứng để hoàn thành cuốn sách.
Nhà văn Ngọc Hải thực hiện cuốn sách từ những tò mò của bà về một nhân vật nổi bật trong lĩnh vực tình báo thời chống Pháp: "Sao Pháp tin ông như vậy? Vì sao ông thu phục được cả những cáo già trùm mật vụ và vượt qua nhiều lần "chết hụt?" Sao ông được cố vấn Cút Xô và Bảo Đại mời làm Quốc vụ khanh đại diện trong chính phủ? Vì sao ông chiếm được lòng tin của nhiều thủ lĩnh phe nhóm như Nguyễn Văn Xuân, Ngô đình Diệm, Bảy Viễn, Hả Thúc Ký, Nguyễn Hữu Trí, Đặng Văn Sung?".
Bìa cuốn "Điệp viên A13 Hoàng Đạo". Sách từng được trao giải thưởng Huỳnh Văn Nghệ. Ấn phẩm tái bản do HanoiBooks liên kết NXB Đồng Nai ấn hành. Ảnh: Thu Thủy
Hoàng Đạo xuất thân trong một gia đình nông dân, 16 tuổi ông làm thợ ở nhà máy xe lửa Dĩ An, Bình Dương. Năm 1931, ông vào làm việc ở một hãng sửa chữa tàu của một công ty của người Pháp, tham gia Công hội Đỏ, làm báo ở Thành bộ Sài Gòn - Chợ Lớn, được kết nạp vào Đảng Cộng sản Đông Dương.
Bằng sự thấu hiểu và ngòi bút giàu kinh nghiệm, bà Nguyễn Thị Ngọc Hải tái hiện chân dung Hoàng Đạo không chỉ qua các hoạt động cách mạng mà còn lột tả sự dằn vặt, tâm tư của một con người bình thường, một công dân yêu nước.
Sách gồm 21 phần, được đặt tên theo những dấu mốc của nhà tình báo. Tác phẩm nhắc lại các chuyện éo le trong đời nhà tình báo như chi tiết ông bị chính "quân ta" bắt giam vì ông vô kỷ luật, vào vùng tự do để về gặp mẹ do quá nhớ mẹ. Hay câu chuyện tình yêu của ông với cô gái nghèo bán quán nước có số phận trắc trở. Từ những bài viết như Nếm đòn địa ngục Catinat, Gặp cụ Phan Bội Châu, Hai lần gặp Ngô Đình Diệm, Bán sách mưu sinh gặp Tướng Giáp, đến Suýt bị Việt Minh xử bắn, Cởi áo điệp vụ làm kinh tế, độc giả phần nào hiểu thêm về cuộc đời vừa bí ẩn vừa đầy nhiệt huyết lý tưởng.
Trước Điệp viên A13, bà Nguyễn Thị Ngọc Hải từng ra mắt cuốn sách nổi tiếng Phạm Xuân Ẩn - tên người như cuộc đời. Tác giả cho biết: "Viết về A13 Hoàng Đạo lại khó kiểu khác. Thời kháng chiến chống Pháp đã lùi quá xa, nhiều bối cảnh xã hội và con người đã không còn. Những ngày cuối đời, chính ông cũng sống trong tâm trạng của một người nghĩ rằng mình đã 'qua thời, các thế hệ sau không hiểu những tâm tư dằn vặt' của ông. Khi ông gặp tôi không phải để nhờ viết sách, mà ông cần một người lắng nghe những gì muốn trút ra như giải tỏa một gánh nặng của tâm trí. Viết về con người trong bối cảnh đã lùi xa, hoặc vì bí mật nghiệp vụ - là điều rất khó".
Năm 1999, khi lần đầu tiên đọc bản thảo cuốn sách, nhà văn Nguyễn Quang Sáng từng kể:
"Năm 1972, là năm tháng súng nổ bom rền trên bầu trời Hà Nội - còi hụ, súng nổ, bom rền, khách uống bia 2 Cổ Tân xem quân dân Hà Nội chĩa súng lên trời đánh nhau với không lực Mỹ. Tôi gặp anh Hoàng Đạo trong bối cảnh ấy. Một người đàn ông thấp đậm, mái tóc dợn sóng với nụ cười luôn có sẵn trên đôi môi. Một người đàn ông Nam Bộ ít gặp trên đất Hà Nội, năm ấy. Anh mừng tôi một ly bia (phải xếp hàng rất kiên nhẫn) với một nhà văn từ chiến trường miền Nam mới trở về. Anh không tự giới thiệu nhưng nghe người xung quanh nói về anh. Anh đã hơn 60 rồi. Tôi cứ ngắm nhìn anh, một người đàn ông thấp đậm, khỏe mạnh, tươi cười, sau những vết nhăn trên vầng trán của anh là cả một cuộc đời gian truân với nhiều nỗi ưu tư. Một điều lạ nữa, quê là người Dĩ An, Nam Bộ mà sao lại là Trưởng ty Công an Thanh Hóa những năm đầu kháng chiến chống Pháp? Sau đó là cố vấn của Bảo Đại, là người cùng đồng đội đánh chiến hạm Amyot D’inville vang dội. Với anh, mỗi bước ngoặt đều đượm một màu sắc giang hồ thật hấp dẫn, một đời người tiểu thuyết hơn cả tiểu thuyết".
Nhà văn Nguyễn Thị Ngọc Hải 81 tuổi, sinh năm 1944, quê ở xã Tích Giang, huyện Tùng Thiện, tỉnh Sơn Tây (nay là thành phố Hà Nội). Bà tốt nghiệp khóa 12 khoa Văn Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội. Bà là nhà báo đầu tiên và duy nhất gặp gỡ và viết cuốn sách về Phạm Xuân Ẩn, tướng tình báo nổi tiếng của Quân đội Nhân dân Việt Nam, khi ông hầu như không được nhắc tới suốt quãng thời gian dài kể từ khi Việt Nam thống nhất (27 năm, từ 1975 đến 2002).
* Nhà văn Nguyễn Quang Sáng viết về Điệp viên A13
Thất Sơn