Luật Đất đai 2024 có hiệu lực từ 1/8/2024, nhưng sau một năm đã bộc lộ bất cập cần sửa.
Từ 1/7, cả nước bỏ cấp huyện và vận hành theo mô hình chính quyền địa phương hai cấp, gồm cấp tỉnh và phường/xã. Trong khi đó, luật hiện hành vẫn tồn tại quy định về quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất cấp quốc gia, tỉnh và huyện hàng năm. Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho rằng việc tồn tại quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất theo cả 3 cấp này là vướng mắc, chưa phù hợp với mô hình chính quyền địa phương hai cấp.
Chưa kể, quy hoạch sử dụng đất và các quy hoạch ngành, lĩnh vực có sử dụng đất cũng chưa thống nhất, đồng bộ. Cùng với đó, các dự án đầu tư công hay dự án quan trọng có tính chất cấp bách, đặc thù để phục vụ những nhiệm vụ chính trị, đối ngoại chưa có hoặc chưa phù hợp quy hoạch. Trước đó, các dự án nhóm này đã có ý kiến về chủ trương đầu tư từ cơ quan quản lý.
Các dự án quan trọng kể trên cũng chưa có quy định về thu hồi đất, ví dụ như những công trình phục vụ Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC) hay dự án trong khu thương mại tự do, trung tâm tài chính quốc tế... Luật hiện hành cũng khuyết quy định về thu hồi đất khi nhà đầu tư không thỏa thuận được phần diện tích còn lại (quy mô nhỏ), khiến dự án "treo", gây lãng phí nguồn lực và chậm tiến độ đầu tư.
Để khắc phục những hạn chế này, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề xuất hai phương án, gồm thay thế quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất hàng năm cấp huyện bằng cấp xã hoặc bỏ quy định này.
Cùng với đó, cơ quan soạn thỏa cũng bổ sung hai trường hợp Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội. Số này gồm các dự án xây dựng cấp bách cho nhiệm vụ chính trị, đối ngoại; dự án trong khu thương mại tự do, trung tâm tài chính quốc tế, logistic hoặc khu đô thị, du lịch dịch vụ thương mại, văn hóa, thể thao... do HĐND cấp tỉnh quyết định. Trường hợp dự án thực hiện qua thỏa thuận nhận quyền sử dụng đất, chủ đầu tư đàm phán được trên 75% diện tích hoặc người sử dụng, Nhà nước sẽ thu hồi phần còn lại để giao cho họ.
Người dân làm thủ tục công liên quan đất đai tại TP HCM, ngày 1/7. Ảnh: Đình Văn
Luật hiện hành quy định giao, cho thuê đất phải qua đấu thầu, đấu giá quyền sử dụng đất. Thực tế qua một năm thực hiện, Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhìn nhận việc này cần nhiều thời gian chuẩn bị và dự án khó chọn được nhà đầu tư có năng lực, dẫn tới chậm đưa đất vào sử dụng, ảnh hưởng khả năng thu hút đầu tư. Chẳng hạn, việc bắt buộc đấu giá quyền sử dụng với quỹ đất trụ sở, cơ sở làm việc dôi dư, thu hồi từ cổ phần hóa, thoái vốn doanh nghiệp nhà nước cũng làm kéo dài thời gian, thủ tục, tăng chi phí tuân thủ, đặc biệt cho các dự án ưu đãi đầu tư.
Ngoài ra, quy định cho thuê đất trả tiền hàng năm theo luật hiện hành cũng gây khó khăn cho nhà đầu tư trong hạch toán kinh doanh, thế chấp quyền sử dụng, huy động vốn, đặc biệt với các dự án y tế, giáo dục, văn hóa, xã hội và kinh doanh dịch vụ lưu trú.
Bởi vậy, cơ quan soạn thảo đề xuất sửa nội dung này theo hướng cho phép nhà đầu tư chọn hình thức thuê đất trả tiền một lần hoặc hàng năm. Riêng đơn vị sự nghiệp công lập không được chuyển nhượng hoặc thế chấp quyền sử dụng đất.
Bộ cũng bổ sung trường hợp giao đất thông qua đấu thầu với dự án có sử dụng đất thuộc trường hợp Nhà nước cho thuê thu tiền hàng năm, đối với quỹ đất do cơ quan, tổ chức được giao quản lý.
Quy định tài chính về đất đai cũng là một trong những vướng mắc cần thay đổi khi sửa luật lần này. Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang đề xuất việc định giá đất không còn theo "nguyên tắc thị trường", phải bảo đảm vai trò đại diện chủ sở hữu và quyền quyết định của Nhà nước về giá đất.
Theo lý giải của cơ quan này, việc định giá đất của Nhà nước tại thị trường sơ cấp phụ thuộc vào giá trên thị trường thứ cấp và kết quả từ đơn vị tư vấn. Ngoài ra, việc xác định giá cụ thể gặp khó khăn do phụ thuộc vào nhiều yếu tố như thông tin dữ liệu đầu vào chưa đầy đủ, trình độ năng lực chuyên môn, đạo đức của người định giá, biến động thị trường... Những yếu tố này không phản ánh đúng bản chất giá đất và chưa phát huy vai trò quyết định, điều tiết của Nhà nước.
Tương tự, việc sử dụng phương pháp thặng dư để định giá phụ thuộc vào khả năng thu thập thông tin, giá chuyển nhượng, thuê, loại hình kinh doanh. Phương pháp này cũng không phản ánh đúng giá trị tăng thêm của đất trong tương lai, làm cho giá do Nhà nước quyết định bị phụ thuộc, chạy theo sự biến động của thị trường.
Bởi vậy, việc Nhà nước áp dụng giá đất cụ thể khi trao quyền sử dụng cho doanh nghiệp thực hiện dự án đầu tư còn bị cho là tận thu từ đất, cũng như kéo dài thời gian, tăng chi phí, giảm năng lực cạnh tranh.
Tại dự thảo, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề xuất hai phương án sửa đổi. Một là Chính phủ ban hành bảng giá đất 5 năm một lần, thay vì hàng năm như hiện hành. Bảng giá này được xây dựng theo khu vực, vị trí. Hai là, bỏ giá đất cụ thể và áp dụng lại hệ số điều chỉnh giá đất (hệ số K). UBND cấp tỉnh sẽ ban hành hệ số K từ năm tiếp theo của kỳ 5 năm áp dụng bảng giá đất.
Cuối cùng, việc sửa Luật Đất đai 2024 nhằm đảm bảo tính đồng bộ của pháp luật trong bối cảnh hệ thống vẫn tiếp tục điều chỉnh ở nhiều lĩnh vực như đấu giá tài sản, đấu thầu, quy hoạch đô thị và nông thôn... Các địa phương lúng túng trong xử lý, triển khai bởi nhiều dự án phải trải qua nhiều giai đoạn pháp lý khác nhau.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường khẳng định việc sửa Luật Đất đai sẽ giúp khơi thông nguồn lực đất đai cho phát triển kinh tế - xã hội, tăng hiệu quả quản lý nhà nước về đất đai, cũng như đảm bảo quyền, lợi ích hợp pháp của người sử dụng. Dự án luật sửa đổi này dự kiến trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 10, và có hiệu lực từ đầu 2026 nếu được thông qua.
Anh Tú