Bác sĩ Huỳnh Trần An Khương, Quản lý Y khoa, Hệ thống tiêm chủng VNVC, cho biết các mầm bệnh nói trên có khả năng biến chứng nặng, tăng số ca nhập viện và tử vong. Hiện nay, thời tiết mưa nắng xen kẽ tại các tỉnh miền Nam thuận lợi cho virus, vi khuẩn lây lan và gây bệnh ở trẻ nhỏ. Dưới đây là các virus, vi khuẩn gây viêm phổi và cách phòng ngừa, theo khuyến cáo của bác sĩ Khương.

Phế cầu khuẩn

Streptococcus pneumoniae (phế cầu) là một loại vi khuẩn gram dương với khoảng 90 loại huyết thanh khác nhau. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), vi khuẩn lây truyền qua tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết đường hô hấp của bệnh nhân và người khỏe mạnh mang mầm bệnh.

WHO đánh giá các bệnh do phế cầu khuẩn gây ra vấn đề sức khỏe cộng đồng lớn trên toàn cầu. Trẻ nhiễm phế cầu nặng có thể biến chứng viêm phổi hoặc viêm tại màng não, tai giữa, phế quản... Vi khuẩn cũng có tỷ lệ kháng thuốc cao, điều trị khó khăn và tốn kém.

Tại Việt Nam, hiện chưa có nghiên cứu về tỷ lệ mắc phế cầu ở các độ tuổi. Một số nghiên cứu nhỏ lẻ hơn cho thấy phế cầu phổ biến trẻ em, tỷ lệ phế cầu đa kháng thuốc cao.

Theo nghiên cứu do Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương phối hợp với các chuyên gia Nhật Bản thực hiện, công bố năm 2019 trên tạp chí Bệnh truyền nhiễm BMC, khảo sát 883 trẻ nhỏ ở Nha Trang, Khánh Hòa, trong đó 331 bé khỏe mạnh và 552 em nhỏ nhập viện do nhiễm khuẩn hô hấp. Kết quả, 28,7% trẻ khỏe mạnh và 36,6% trẻ nhập viện có vi khuẩn phế cầu ở hầu họng.

Một nghiên cứu khác của bác sĩ Võ Thị Minh Tuyền, khoa Nhi, Bệnh viện Tâm Anh, thực hiện trên 124 bệnh nhi tại Bệnh viện Nhi đồng 2 TP HCM từ tháng 1/2018 đến tháng 9/2021, cho thấy tỷ lệ phế cầu đa kháng thuốc tăng từ 74,5% (năm 2008-2009) lên đến 94,5% (năm 2018-2021).

Trước gánh nặng bệnh tật do phế cầu gây ra, tiêm chủng là biện pháp y tế công cộng hiệu quả được nhiều quốc gia áp dụng. Theo Trung tâm kiểm soát bệnh tật (CDC) Mỹ, kể từ khi vaccine phế cầu 13 được đưa vào sử dụng, các bệnh xâm lấn do 13 tuýp huyết thanh có trong vaccine đã giảm 90% ở trẻ em. Nhóm người trưởng thành, khỏe mạnh nếu có bệnh phổi mạn tính, tim, tiểu đường, gan... cũng có thể chủng ngừa để tăng sức đề kháng.

Việt Nam đã phê duyệt ba loại vaccine phế cầu, gồm loại ngừa 10, 13 và 23 chủng phế cầu, hiệu quả đến 97%. Trong đó, vaccine phế cầu 10 tiêm cho trẻ từ 6 tuần đến 5 tuổi, lịch tiêm hai đến bốn mũi tùy độ tuổi bắt đầu.

Loại phế cầu 13 (Prevenar 13) được sử dụng phổ biến hơn, ngoài trẻ em còn có thể tiêm cho người lớn, người già, người có bệnh nền. Với vaccine này, trẻ từ 6 tuần đến dưới 2 tuổi có lịch tiêm tương tự mũi phế cầu 10, người từ 2 tuổi trở lên tiêm một mũi.

Mũi phế cầu 23 mới được Bộ Y tế phê duyệt, VNVC dự kiến đưa về trong thời gian tới. Trẻ từ 2 tuổi và người lớn tiêm một mũi.

Vi khuẩn Hib

Hib (Haemophilusenzae type b) lây theo đường hô hấp trực tiếp từ người sang người. Vi khuẩn này là một trong những nguyên nhân chính gây viêm phổi nặng, viêm màng não và các bệnh xâm lấn khác ở trẻ dưới 5 tuổi. Các bé có thể mang mầm bệnh trong mũi và họng, không biểu hiện triệu chứng.

Chương trình Tiêm chủng Mở rộng dẫn một thống kê trên thế giới thực hiện năm 2010, ước tính có khoảng 8 triệu trường hợp viêm phổi, viêm màng não mủ và khoảng 400.000 trẻ tử vong do Hib mỗi năm. Khi chưa có vaccine, vi khuẩn gây viêm phổi nặng ở 1/4 trẻ nhỏ trên toàn cầu.

Đồng thời, vi khuẩn Hib có tỷ lệ kháng thuốc cao, các thuốc kháng sinh thông thường để điều trị viêm phổi ít hiệu quả.

Theo bác sĩ Khương, tiêm phòng Hib là biện pháp phòng bệnh hiệu quả, an toàn và chủ động. Kể từ khi được đưa vào sử dụng tại Mỹ vào năm 1987, quốc gia này còn ghi nhận rất ít ca mắc bệnh do Hib. Bác sĩ khuyến cáo gia đình nên chủng ngừa Hib cho con từ giai đoạn sơ sinh, nhằm phòng bệnh tốt hơn và tiết kiệm chi phí.

Hiện, Hib có thể phòng ngừa nhờ ba loại vaccine gồm 6 trong 1, 5 trong 1 và mũi đơn.

Loại 5 trong 1 và 6 trong 1 đều giúp phòng bốn bệnh bạch hầu, ho gà, uốn ván, Hib. Tuy nhiên 5 trong 1 có thêm viêm gan B hoặc bại liệt tùy loại vaccine, còn loại 6 trong 1 thêm viêm gan B và bại liệt.

Hai vaccine đều dùng cho trẻ từ 2 tháng đến 2 tuổi, với lịch tiêm bốn mũi. Mũi ngừa Hib đơn chỉ định cho trẻ 2 tháng đến 13 tuổi, lịch tiêm từ một đến bốn mũi tùy độ tuổi bắt đầu. Các vaccine có hiệu quả đến 99% nếu tiêm đủ mũi.

Virus RSV

Virus hợp bào hô hấp (RSV) có thể gây ra các hội chứng lâm sàng đa dạng, từ triệu chứng nhẹ giống cảm lạnh đến biểu hiện nhiễm trùng đường hô hấp trên, viêm tiểu phế quản, viêm phổi... Ở trẻ nhỏ, RSV là căn nguyên hàng đầu gây ra bệnh đường hô hấp, có thể gây viêm tiểu phế quản nặng dẫn tới tử vong. Nhóm trẻ lớn hơn và người lớn, RSV thường gây nhiễm trùng hô hấp trên lặp lại nhiều lần.

Theo bác sĩ Khương, RSV gây ra các triệu chứng rất chung, giống bệnh lý đường hô hấp khác như viêm long đường hô hấp, cúm, cảm lạnh. Vì vậy, phụ huynh khó phân biệt trẻ nhiễm RSV với một số bệnh khác.

RSV có khả năng lây lan mạnh, từng khiến hàng loạt trẻ em tại Hà Nội nhập viện vào tháng 4/2023. Thái Bình cũng ghi nhận hàng chục trẻ nhiễm RSV vào cuối tháng 2/2024, tăng gấp ba lần cùng kỳ 2023.

Hiện thế giới có hai loại vaccine RSV gồm: Abrysvo do Pfizer (Mỹ) phát triển, Arexvy do GSK (Bỉ) phát triển. Việt Nam chưa phê duyệt vaccine này. Do đó, bác sĩ Khương khuyến cáo gia đình giúp trẻ phòng bệnh bằng cách tránh tiếp xúc với các em bé bị ốm, hạn chế ôm hôn, tránh nơi quá đông người. Gia đình sử dụng chế độ dinh dưỡng hợp lý, cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu đời, tránh khói thuốc lá và bụi mịn. Khi trẻ mắc bệnh, gia đình không tự ý cho trẻ sử dụng kháng sinh.

Mộc Thảo