Thiên nhiên hay điều kiện ngoại cảnh luôn ít thuận lợi với Hà Lan: gió nhiều và mạnh, ít ngày nắng trong năm, 1/3 diện tích đất thấp hơn mặt biển. Hầu hết mọi người nghĩ rằng đất thấp hơn nước thì đắp đê bao là xong, đơn giản mà! Không phải vậy. Sống ở Hà Lan mới cảm nhận được sự phiền toái của điều này. Đất thấp thì phải bơm toàn bộ nước thừa, nước thải ra ngoài sông cái, rồi đưa ra biển, nghĩa là: bơm nước là việc hàng giờ. Muốn đưa nước ra thì phải gom, phải đào kênh chằng chịt, và như vậy mặt đất hầu như bị rạch nát, muốn phát triển giao thông đường bộ thì phải xây vô cùng nhiều cầu, phà tốn kém. Muốn chống ngập, lụt, triều cường thì phải có những con đập chắn sóng khổng lồ vì Hà Lan có cả hai sông rất lớn của châu Âu.
Đại sứ Phạm Việt Anh (thứ hai từ phải sang) thăm khu bảo quản tranh sơn dầu ở Hà Lan. Ảnh: Nhân vật cung cấp
Khi sức người không chống lại được, hoặc chống lại không mấy hiệu quả thì đành phải thích nghi, sống chung hay sống thuận theo thiên nhiên. Hà Lan sớm rút được ra bài học này và thành công trong việc thích ứng với những bất lợi của thiên nhiên và dần dần sử dụng chính sức của thiên nhiên phục vụ con người.
Lợi dụng sức gió là sáng tạo lớn và sớm của Hà Lan trong số các nước châu Âu. Những chiếc cối xay gió ở Hà Lan dùng để bơm nước, xẻ gỗ nhiều hơn là xay bột. Nhờ xẻ gỗ nhanh, Hà Lan đã vươn lên ngoạn mục trong việc đóng tàu vượt biển để vươn xa ra tận khu vực châu Á và Mỹ với hai công ty Đông Ấn và Tây Ấn, vượt mặt người Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha và Anh về đội tàu buôn để soán ngôi độc quyền gia vị từ châu Á.
Đông Ấn và Tây Ấn cũng là một hướng thích nghi ngoạn mục và hiệu quả đối với hoàn cảnh của chính mình để vươn ra thế giới. Vào thế kỷ XVI, các nước Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha và Anh đã phát triển kỹ nghệ đóng tàu và hàng hải rất mạnh. Họ có quân đội mạnh, hải quân mạnh nên đã chiếm được nhiều miền đất rộng lớn làm thuộc địa để tuyển mộ nhân lực và làm giàu. Hà Lan bấy giờ còn khá vất vả vì đất thấp, người thưa, tài nguyên hầu như không có gì ngoài than bùn, không thể ganh đua bằng quân đội và hải quân. Họ chọn kinh tế: khai phá nền kinh tế tự do, mượn chính các đạo quân và đội thương thuyền của các cường quốc trên biển thu mua, làm đại lý cho Hà Lan ở nhiều nước để đem về gia vị, nguyên liệu và Hà Lan chế biến, xuất khẩu và cuối cùng giành vị thế độc quyền. Cứ thế, Hà Lan dần dần vươn lên ngôi vị hàng đầu thế giới bằng kinh tế, thương mại. Thị trường chứng khoán đầu tiên trên thế giới ra đời tại Amsterdam. Những công ty cổ phần đầu tiên cũng ra đời tại Hà Lan và dù vấp phải những cú ngã đầu tiên, vỡ chứng khoán với giá hoa tulip rớt thảm, thì họ vẫn thích nghi với sự thay đổi để vươn lên.
Khả năng thích nghi của Hà Lan là kết quả của tư duy sáng tạo chứ không phải buông xuôi theo ngoại cảnh. Hà Lan có những phát minh nổi tiếng thế giới, như kính viễn vọng, kính hiển vi, băng cassette, đĩa CD, DVD, Bluetooth, Wifi... Thành phố Eindhoven được xem là thành phố sáng tạo nhất thế giới với 22,6 bằng sáng chế được đăng ký/10.000 người dân/năm (thành phố xếp thứ hai là San Diego của Mỹ có 8,9 bằng/10.000 dân/năm).
Theo số liệu thống kê 100 năm qua, nhiệt độ trung bình tại Hà Lan tăng 1,7 độ C cao hơn gấp 2 lần mức trung bình của thế giới (0,8 độ C), và mực nước biển tại Hà Lan cũng dâng cao hơn mức trung bình của thế giới. Do đó, việc tăng cường biện pháp bảo vệ và thích ứng ngày càng trở nên cấp thiết. Hiện nay, mỗi năm Hà Lan chi 1,1 tỷ euro để đảm bảo khả năng thích ứng với nước biển dâng cho đến cuối thế kỷ này. Hà Lan cũng tính toán rằng nếu chi một euro cho phòng chống và thích nghi bây giờ thì sẽ tiết kiệm được bảy, tám euro thiệt hại do thiên tai gây ra sau này.
Người Hà Lan rất thích câu nói của nhà bác học, cha đẻ của Thuyết tiến hóa Charles Darwin: "Không phải loài mạnh nhất, không phải loài thông minh nhất mà là loài dễ thích nghi nhất với sự thay đổi sẽ sống sót". Họ đã tâm niệm và làm như vậy từ trước Darwin rất lâu, chứng tỏ họ thấu triệt quy luật tất yếu của
tự nhiên và hành động theo tự nhiên.
Tác giả Phạm Việt Anh (phải) và Tổng thư ký Tòa trọng tài thường trực Marcin Czepelak trước cung điện Peace Palace (Hà Lan). Ảnh: Nhân vật cung cấp
Agriculture - Nông nghiệp
Nông nghiệp Hà Lan là một hiện tượng của thế giới vì những thành công của nước này được thực hiện từ nghịch cảnh khó khăn của tự nhiên.
Trong lịch sử, Hà Lan là nước nông nghiệp vì không có tài nguyên khoáng sản, diện tích nhỏ, đất đai ít.
Hà Lan sản xuất nhiều nhất là ngũ cốc, khoai tây, sản phẩm rau quả và đặc biệt là hoa. 60% sản phẩm nông nghiệp được xuất khẩu đã đưa Hà Lan là nước xuất khẩu nông nghiệp thứ hai thế giới (sau Mỹ) và đứng đầu thế giới về xuất khẩu hoa.
Tác giả Phạm Việt Anh (trái) tham quan trang trại trồng hoa tulip ở Hà Lan. Ảnh: Nhân vật cung cấp
Thứ hai, nông nghiệp phát triển như vậy nhưng người làm nông nghiệp lại rất ít. Nông nghiệp Hà Lan độc đáo ở chỗ nó được con người làm chủ gần như hoàn toàn, từ gieo trồng, chăm sóc, thu hoạch, bảo quản và phân phối. Hàm lượng công nghệ và tự động hóa cao khiến nông nghiệp Hà Lan có hiệu suất cao bậc nhất thế giới. Vì vậy, tính đến thời điểm trước đại dịch Covid-19, Hà Lan có 53.233 doanh nghiệp nông nghiệp nhưng chỉ sử dụng 2% lao động (Số liệu Ngân hàng Thế giới năm 2019).
Ngành trồng trọt của Hà Lan chủ yếu sử dụng nhà kính để có thể làm chủ mọi khâu. Nhờ công nghệ cao, các cây hoa, cây cảnh trưởng thành nhờ ánh sáng nhân tạo và điều hòa nhiệt quanh năm và khi xuất xưởng là đều tăm tắp. Trong nhà kính, ong được nuôi để thụ phấn cho hoa. Người bán lẻ có thể đặt hàng những chậu hoa chi chít nụ nhưng chỉ nở hai hoặc ba bông để kịp bán trong những dịp đặc biệt vài ba ngày đến cả tuần. Chủ trại có thể xuất hàng ngàn chậu hoa đúng yêu cầu mỗi ngày.
Vì thế, có người Hà Lan phàn nàn: Mọi thứ ở Hà Lan phần lớn toàn là nhân tạo, đơn điệu! Rau, củ, quả được trồng trong môi trường nhân tạo, có quanh năm, vị giống nhau và nhạt nhẽo, không như hương vị tự nhiên, đặc sắc của chúng. Nhưng nói vậy cũng hơi quá. Với điều kiện thiên nhiên như vậy, đất chật, người đông mà vẫn tạo ra một nền nông nghiệp thuộc hạng nhất nhì thế giới thì đã là điều phi thường.
Tác giả Phạm Việt Anh (trái) và Tổng lãnh sự Hà Lan tại TP HCM - ông Daniel Coenraad Stork, trên kênh đào tại Amsterdam (Hà Lan). Ảnh: Nhân vật cung cấp