Đầu tháng 1, bé Hoài An, 14 tháng tuổi, Đắk Nông, sốt 39 độ C, ho đờm, ăn uống kém. Bé nhập bệnh viện địa phương để điều trị, chẩn đoán viêm phổi tái phát, phải truyền kháng sinh và theo dõi sát. Mẹ bé cho biết con chỉ nặng 9 kg, suy dinh dưỡng dù được gia đình chăm sóc bằng nhiều cách. Tình trạng viêm phổi của bé đã lặp lại nhiều tháng, nhiều lần nhập viện khiến gia đình rất căng thẳng, liên tục gác lại công việc để chăm con.

Bác sĩ Mã Thanh Phong, khoa Nội tổng hợp, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM, cho biết tình trạng viêm phổi nặng trên nền bệnh nhi suy dinh dưỡng không hiếm gặp. Thực tế, tình trạng suy dinh dưỡng làm cho bệnh viêm phổi tiến triển nặng hơn.

Cụ thể, trẻ suy dinh dưỡng thường thiếu dưỡng chất cơ bản (protein, lipid, glucid...) và các khoáng chất, vitamin, trong đó có vitamin A, C hỗ trợ tăng trưởng, đề kháng cho cơ thể. Từ đó, lượng kháng thể IgA trong màng nhầy của niêm mạc hô hấp bị giảm, trẻ dễ bị nhiễm vi khuẩn hô hấp gây viêm phổi. Bên cạnh đó, ở các trẻ này, các tế bào chống lại mầm bệnh như lympho B, lympho T, globulin miễn dịch đều suy giảm khiến trẻ dễ mắc viêm phổi cao gấp nhiều lần so với trẻ thông thường.

Ngược lại, bệnh viêm phổi cũng khiến cho tình trạng suy dinh dưỡng thêm trầm trọng. Lý do là trẻ ốm, chán ăn, dẫn tới giảm lượng ăn vào, đồng thời bị tăng năng lượng tiêu hao do ngạt mũi, khó thở, nôn, sốt, quấy khóc...

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cảnh báo suy dinh dưỡng làm suy giảm chức năng của các tế bào, mô, cơ quan trong cơ thể, tác động xấu đến sức khỏe. Tỷ lệ và tác động của suy dinh dưỡng trong viêm phổi tạo "gánh nặng kép" ở trẻ em. Tình trạng gầy mòn có xu hướng xảy ra rất sớm và ảnh hưởng nhiều đến trẻ dưới 2 tuổi.

Cũng theo WHO năm 2022, viêm phổi chiếm 14% tổng số ca tử vong ở trẻ em dưới 5 tuổi, giết chết hơn 740.000 trẻ em năm 2019. Hệ thống miễn dịch của trẻ có thể bị suy yếu do suy dinh dưỡng, đặc biệt ở những em bé không được bú sữa mẹ hoàn toàn.

Các thống kê cho thấy, trẻ nhẹ cân mức độ trung bình nếu nhập viện vì viêm phổi có nguy cơ tử vong cao gấp đôi; trẻ nhẹ cân mức độ nặng có nguy cơ tử vong cao gấp 4,5 lần so với trẻ có cân nặng bình thường. Ước tính 2 trong 5 trẻ nhập viện vì viêm phổi ở các nước thu nhập thấp và trung bình bị thiếu cân ở mức độ trung bình hoặc nặng.

Theo bác sĩ Phong, vấn đề viêm phổi ở trẻ suy dinh dưỡng rất đáng quan tâm, trong bối cảnh Việt Nam có khoảng 1,8 triệu trẻ dưới 5 tuổi bị thấp còi, trong đó 230.000 trẻ suy dinh dưỡng cấp tính. Nhóm trẻ này có nguy cơ tử vong vì các bệnh thông thường cao gấp tối thiểu 12 lần, chưa tính chi phí y tế tốn kém khi phải nhập viện.

Bác sĩ Bạch Thị Chính, Giám đốc Y khoa Hệ thống tiêm chủng VNVC, cho biết hàng năm có khoảng 4-5 triệu trẻ tử vong do các bệnh đường hô hấp, phần lớn là trẻ dưới 5 tuổi, đặc biệt trẻ bị suy dinh dưỡng.

Việt Nam là một trong 15 quốc gia chiếm 75% gánh nặng viêm phổi toàn cầu. Bệnh phổ biến và dễ mắc ở trẻ nhỏ, thường gặp trong điều kiện mưa nhiều ở miền Nam hoặc thời tiết mùa đông ở miền Bắc, miền Trung.

Tiêm vaccine là biện pháp tốt nhất phòng viêm phổi ở trẻ, đặc biệt trẻ suy dinh dưỡng. Ví dụ, vaccine giảm 97% nguy cơ viêm phổi do phế cầu khuẩn. Mũi ngừa cúm hiệu quả từ 70-90% trong phòng bệnh cúm, biến chứng viêm phổi.

Trẻ em có thể phòng ngừa viêm phổi bằng các vaccine ngay từ 6 tuần tuổi như: 6 trong 1 Hexaxim (Pháp)/ Infanrix Hexa (Bỉ) phòng ho gà, bạch hầu, uốn ván, bại liệt, viêm gan B, viêm phổi & các bệnh do Hib; Prevenar 13 (Mỹ)/ Synflorix (Bỉ) phòng viêm phổi và các bệnh do phế cầu khuẩn.

Từ 6 tháng tuổi, trẻ có thể phòng biến chứng viêm phổi do cúm Vaxigrip Tetra (Pháp)/Influvac Tetra (Hà Lan); VA Mengoc BC (Cu Ba) phòng viêm phổi do não mô cầu khuẩn type B, C. Từ 9 tháng tuổi, trẻ được tiêm vaccine Menactra (Mỹ) phòng viêm phổi do não mô cầu khuẩn tuýp A, C, Y, W-135.

Bên cạnh đó, các gia đình nên phòng ngừa và khắc phục vấn đề suy dinh dưỡng ở trẻ nhờ các cách sau, theo bác sĩ Phong: lưu ý chăm sóc dinh dưỡng cho phụ nữ có thai; cho trẻ bú sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu và ăn bổ sung hợp lý; bổ sung vi chất dinh dưỡng, phong phú các món ăn để kích thích ngon miệng... Khi trẻ mắc bệnh hô hấp, mọi người không tự ý sử dụng kháng sinh, cần tham khảo ý kiến bác sĩ.

Mộc Thảo