Gần một năm sau khi mắc cúm A phải nhập viện, bà Tình, 64 tuổi ở TP HCM thường xuyên cảm thấy trí nhớ không còn tốt như trước. Bà quên danh sách thực phẩm cần mua khi đi chợ, không lấy tiền thừa, quên giờ đón cháu đi nhà trẻ, tìm mũ bảo hiểm hoặc kính dù đã đeo, đội trên đầu hoặc nhiều tình huống dở khóc dở cười khác.

Cũng gặp phải tình trạng trí nhớ suy giảm sau mắc cúm hai năm trước, ông Tuấn, 50 tuổi, Đà Nẵng cho biết thường xuyên quên mang theo đồ ăn trưa khi đi làm hoặc quên nơi cất tiền, không nhớ quần áo đã giặt hay chưa nên bấm máy giặt nhiều lần.

Trước khi mắc cúm, ông Tuấn và Tình chưa tiêm vaccine. Người thân và bạn bè khuyên ông bà nên chủng ngừa để phòng bệnh, giảm tình trạng nhớ nhớ quên quên, từ đó tránh ảnh hưởng tới sức khỏe, công việc, trí nhớ, vì vậy ông bà cùng gia đình đến VNVC chích ngừa vào đầu tháng 1.

ThS.BSNT Nguyễn Thị Thúy Hậu, khoa Nội tổng hợp, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội, cho biết hai trường hợp nói trên có thể đã bị suy giảm trí nhớ sau khi mắc cúm. Bệnh viện từng tiếp nhận các bệnh nhân có biểu hiện tương tự với tần suất thấp, ít gặp, thường ở các bệnh nhân mắc cúm nặng phải nhập viện.

Hiện chưa rõ cơ chế virus cúm ảnh hưởng trí nhớ trên người. Một số nghiên cứu đã chứng minh được mầm bệnh gây viêm các tế bào thần kinh ở vùng hải mã vốn có chức năng học tập và ghi nhớ, từ đó gây suy giảm trí nhớ cho chuột sau khi nhiễm cúm A/H1N1. Các tác động về thần kinh và nhận thức đã được báo cáo sau dịch cúm Tây Ban Nha năm 1918, cúm A/H1N1 năm 2009 và gần đây là Covid.

Khoa học cũng ghi nhận một trường hợp thanh niên (24 tuổi, Mỹ) bị mất trí nhớ trong giai đoạn cấp tính của nhiễm cúm A. Khi bị cúm, nam thanh niên có triệu chứng sốt, ớn lạnh, khó chịu, đau khớp và đau cơ. Hôm sau, anh không thể nhớ lại các sự kiện xảy ra cùng lúc hoặc các sự kiện trong 6 tháng qua. Anh quên đi nhiều chuyện, ví dụ như em gái chuyển đến sống cùng thành phố, anh ở đâu... 21 ngày sau khi xuất hiện triệu chứng, trí nhớ của anh được cải thiện nhưng chưa trở lại mức ban đầu. Sau ngày 56, chứng rối loạn trí nhớ mới được giải quyết.

Trường hợp nói trên được đưa vào nghiên cứu, đăng tải trên Thư viện Y học Quốc gia Mỹ (2015), trong đó các nhà khoa học nghi ngờ cúm tác động, gây tổn thương vùng đồi thị của não. Đồng thời, họ cũng giả thuyết một số nguyên nhân khác có thể gây mất trí nhớ cho bệnh nhân cúm như đồng nhiễm hoặc kích hoạt lại một loại virus tiềm ẩn có xu hướng tấn công vùng đồi thị (ví dụ virus Herpes type 6,7- HHV6/7, Herpes simplex type 1 - HSV1); hoạt động co giật dai dẳng ở thùy thái dương gần, hoặc rối loạn chuyển hóa...

Một nghiên cứu công bố ngày 14/12/2023 trên tạp chí Lancet, tập trung vào nguy cơ phát triển bệnh cúm kéo dài, xem xét 11.000 ca nhiễm cúm nặng nhập viện từ 2015 đến 2019, cho thấy nhiễm trùng có thể gây ra nhiều bệnh mạn tính. Ví dụ những người khỏi bệnh cúm có nguy cơ mắc phải sáu vấn đề sức khỏe, chủ yếu liên quan hệ hô hấp, tim mạch... Cúm cũng được chứng minh gây bệnh viêm não tủy, hội chứng mệt mỏi mạn tính, triệu chứng tương tự Covid kéo dài.

Ngoài ra, theo bác sĩ, người bệnh nhiễm cúm gặp các biến chứng viêm não, viêm phổi còn có thể tăng nguy cơ phát triển chứng Alzheimer khi lớn tuổi và một số rối loạn khác về thần kinh như Parkinson.

Do đó, bác sĩ Thúy Hậu cho rằng không nên coi các tình trạng nhiễm cúm là tầm thường, những lần mắc bệnh đều cần chăm sóc, điều trị đúng cách. Bộ Y tế ngày 16/1 yêu cầu các địa phương tăng cường phòng chống dịch, do tình hình bệnh truyền nhiễm trên thế giới đang diễn biến phức tạp, trong đó có các bệnh lây qua đường hô hấp. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) thống kê vào 12/2023, thế giới ghi nhận gần 10.000 ca tử vong do Covid, số ca nhập viện tăng 42% so với tháng 11/2023. Trung Quốc, Mỹ và một số quốc gia châu Âu cũng ghi nhận sự gia tăng trở lại các ca nhiễm Covid cùng với cúm mùa và virus hợp bào hô hấp (RSV)...

Cục Y tế Dự phòng, Bộ Y tế cảnh báo miền Bắc đang trong giai đoạn mùa đông xuân, thời tiết gió mùa lạnh, hanh khô xen kẽ nồm ẩm khiến các truyền nhiễm xuất hiện và lây lan, trong đó có bệnh lây qua hô hấp. Khi Tết Nguyên đán Giáp Thìn 2024 và mùa lễ hội đầu năm cận kề, nhu cầu giao thương, du lịch tăng cao, cùng diễn biến thời tiết thay đổi bất thường, các tác nhân gây bệnh dễ lây lan, làm gia tăng số mắc, đặc biệt ở trẻ em và người cao tuổi có bệnh nền. Vì vậy, các địa phương cần chủ động chống dịch bằng nhiều biện pháp và khuyến cáo, hướng dẫn người dân biện pháp phòng bệnh cá nhân và thay đổi hành vi để nâng cao sức khỏe...

Bác sĩ Bạch Thị Chính, Giám đốc Y khoa Hệ thống tiêm chủng VNVC, nhiều người cho rằng cúm mùa lành tính, dễ khỏi. Tuy nhiên, virus cúm còn có thể gây ra những biến chứng hô hấp, tim mạch. Các chủng virus cúm thay đổi hàng năm, có thể đồng nhiễm gây bệnh nặng hơn.

Cúm đã có vaccine phòng ngừa nhưng tỷ lệ tiêm chủng chưa cao so với số dân. Trong khi đó, tỷ lệ bao phủ vaccine phải đạt 70-80% để tạo hiệu quả bảo vệ cho cộng đồng.

Ngoài ra, chủng ngừa cúm cũng có tác dụng giảm nguy cơ mắc bệnh thần kinh. Bác sĩ Chính dẫn nghiên cứu từ Trung tâm Khoa học Y tế Đại học Texas ở Houston (Mỹ) năm 2022 trên hơn 900.000 bệnh nhân tiêm phòng cúm và hơn 900.000 người trên 65 tuổi không tiêm phòng. Trong đó, người được tiêm một mũi vaccine cúm có nguy cơ mắc Alzheimer thấp hơn 40% so với người chưa từng tiêm trong vòng 4 năm. Tỷ lệ phát triển Alzheimer thấp nhất đối với người duy trì tiêm vaccine cúm hàng năm.

Theo đó, vaccine cúm sẽ tạo ra cơ chế đặc hiệu và không đặc hiệu. Với cơ chế đặc hiệu, vaccine giúp người tiêm không mắc cúm, không tổn thương tế bào thần kinh và làm tăng kháng thể Aβ-42, giảm protein Aβ-42 gây bệnh Alzheimer. Mặt khác, vaccine làm tăng hoạt động miễn dịch qua đó làm thay đổi môi trường nội sinh bao gồm nồng độ cytokine và làm giảm protein Aβ-42.

"Virus cúm biến đổi hàng năm nên duy trì tiêm nhắc rất quan trọng để tạo được miễn dịch phòng bệnh như được mặc bộ phòng hộ cá nhân", bác sĩ Chính nhấn mạnh.

Ngoài ra, để phòng ngừa cúm trong mùa lạnh, mọi người nên củng cố hệ miễn dịch bằng cách bổ sung đầy đủ dinh dưỡng, tăng cường vận động thể chất, hạn chế tiếp xúc với những người có triệu chứng nghi ngờ bệnh...

Mộc Thảo