Đại dịch Covid-19 khiến vaccine trở thành chủ đề tâm điểm của thế giới. Tất cả các loại vaccine đều kích hoạt khả năng miễn dịch của cơ thể để chống lại các tác nhân gây bệnh nhưng hiệu lực miễn dịch kéo dài khác nhau. Trong khi tiếp tục nghiên cứu về vấn đề này, các nhà khoa học chỉ ra một số yếu tố ảnh hưởng đến thời gian miễn dịch của vaccine.

Yếu tố đột biến

Bà Hai Tran, phó giám đốc Dịch vụ Dược của tổ chức y tế phi lợi nhuận Cedars-Sinai tại Los Angeles, Mỹ, cho biết một trong những yếu tố trên là tốc độ sao chép của virus.

"Nếu một virus nhân lên với tốc độ nhanh, nó có thể sản sinh ra nhiều đột biến, hay còn gọi là biến thể. Càng nhiều biến thể, càng khó để một loại vaccine tạo ra miễn dịch kéo dài, vì mục tiêu liên tục thay đổi", bà Tran giải thích.

Ông Ethan Smith, quản lý Chính sách Sử dụng Thuốc tại Cedars-Sinai, đồng tình: "Nếu virus ổn định thì chúng ta có lợi thế lớn. Virus sởi là một ví dụ về virus ổn định, không có khả năng sao chép, vì thế các nhà khoa học có thể dự đoán rằng hiệu lực miễn dịch sẽ kéo dài".

Virus gây bệnh đậu mùa và bại liệt là những virus rất dễ lây lan nhưng gần như đã bị thanh toán thông qua tiêm chủng, cũng ổn định với tỷ lệ đột biến thấp.

Các virus có khả năng nhân lên nhanh và đột biến nhiều, như virus cúm mùa, là một thách thức với các nhà sản xuất vaccine.

"Mỗi năm có nhiều biến chủng virus cúm mới. Đó là lý do tại sao bạn nên tiêm phòng cúm hằng năm. Vaccine cúm hiện nay giúp bảo vệ trước 4 chủng virus cúm, nhưng năm tới, có thể sẽ xuất hiện những chủng mới", bà Tran cho hay.

Yếu tố B và T

Rất khó để đo đếm khả năng miễn dịch của con người suy giảm theo thời gian như thế nào. "Việc tính toán lượng kháng thể không mang lại câu trả lời đầy đủ về việc bạn được bảo vệ như thế nào vì vaccine cũng huấn luyện các tế bào B và T", ông Ethan nói. Khi đối đầu với một kẻ thù đã được nhận dạng, 'tế bào ghi nhớ' B nhanh chóng triển khai các kháng thể mới để ngăn chặn lây nhiễm, trong khi 'tế bào sát thủ' T dọn dẹp những nơi kháng thể thất bại, loại bỏ các tế bào nhiễm bệnh.

Với nhiều căn bệnh, các chuyên gia tin rằng kháng thể là cơ chế bảo vệ chủ chốt nhưng các tế bào B và T thậm chí có thể quan trọng hơn như với các mầm bệnh lao, sốt rét và HIV. Dù ít được biết tới hơn kháng thể, chúng đóng vai trò lớn trong việc kéo dài hiệu lực miễn dịch.

Yếu tố số liều tiêm

Bất chấp ưu điểm trên, hầu hết các vaccine Covid-19 đều cần 2 liều, giống như nhiều vaccine khác, bao gồm hầu hết các vaccine chủng ngừa ở trẻ em.

"Khi các nhà khoa học phát triển một vaccine mới, họ sẽ tiến hành các nghiên cứu sơ bộ để biết được vaccine đó có thể cần bao nhiêu liều tiêm", ông Ethan giải thích. "Họ đo lượng kháng thể được tạo ra từ một mũi tiêm và lượng kháng thể tăng lên bao nhiêu khi tiêm thêm mũi thứ hai. Nếu các nhà nghiên cứu quyết định rằng chỉ một liều là đủ bảo vệ và liều thứ hai không cải thiện đáng kể lượng kháng thể, họ sẽ phát triển vaccine một liều".

Khi đại dịch Covid-19 xảy ra, thời gian gấp gáp khiến các vaccine được đưa vào sử dụng ngay khi được chứng minh an toàn và hiệu quả. Tuy nhiên, khi các nhà khoa học theo dõi các mũi tiêm trong khoảng thời gian dài hơn, họ sẽ đưa ra quyết định về tần suất tiêm mũi tăng cường. Ví dụ vaccine Johnson & Johnson được phát triển là vaccine một liều tiêm, nhưng theo thời gian, các nhà sản xuất thấy rằng nó sẽ phát huy hiệu quả tốt hơn nếu tiêm liều tăng cường.

Vaccine cũng có thể được điều chỉnh để chống lại các biến thể mới tiếp tục xuất hiện.

"Công nghệ mRNA được dùng trong vaccine Pfizer-BioNTech và Moderna có thể linh hoạt hơn các công nghệ trước đây", ông Ethan nói. "Các nhà khoa học đang thảo luận làm thế nào để sử dụng nền tảng mRNA sẵn có và nhanh chóng điều chỉnh nó ứng phó với các biến thể, để miễn dịch luôn sẵn sàng ngăn ngừa lây nhiễm suốt đời".

Yếu tố thời gian

"Khi tiến hành các thử nghiệm lâm sàng, các nhà nghiên cứu đưa ra một lịch trình tiêm dựa trên dữ liệu sơ bộ và những gì họ nhận thấy là có tác dụng với các vaccine khác", bà Tran cho biết. "Đôi khi, phản ứng miễn dịch không phát triển đủ kháng thể hoặc miễn dịch suy giảm quá nhanh, khiến việc tiêm liều thứ hai trở nên cần thiết".

Ví dụ khi phát triển vaccine Johnson & Johnson, nhà sản xuất nhận thấy một phản ứng miễn dịch mạnh sau một liều tiêm và nhấn mạnh rằng hiệu lực miễn dịch tiếp tục mạnh lên thậm chí 28 ngày sau. "Đó là lý do vaccine này được chỉ định là vaccine một liều tiêm", bà Tran nói thêm.

Các vaccine Pfizer và Moderna đều không tạo đủ miễn dịch sau mũi tiêm đầu tiên, trong khi hai mũi tiêm tạo ra phản ứng tốt hơn. "Các nhà khoa học không thực sự hiểu rõ khoảng thời gian tiêm tối ưu với các vaccine mRNA. Họ quyết định thời gian của các liều tiêm dựa trên những thử nghiệm lâm sàng", bà Tran nói.

Tuy nhiên, có một điều chắc chắn, thời điểm tốt nhất để tiêm mũi đầu tiên là thời điểm sớm nhất. Điều này đúng với mọi bệnh truyền nhiễm. Dù một số loại vaccine có hiệu lực miễn dịch kéo dài hơn những loại khác, tất cả đều là những công cụ đắc lực để phòng chống các bệnh tật cho con người.

Anh Ngọc (Theo Cedars-Sinai)