Tác giả phản đối việc dừng phát hành sách lịch sử mỹ thuật

Sách do Tiến sĩ Phạm Long và Trần Hậu Yên Thế thực hiện, Nhà xuất bản Thế giới và Omega Plus liên kết ấn hành, được giới thiệu phản ánh toàn diện việc hình thành, phát triển trường Mỹ Thuật Đông Dương (nay là Đại học Mỹ thuật Việt Nam).

Ấn phẩm dự kiến ra mắt hôm 17/10, tuy nhiên, một số cán bộ, giảng viên gửi đơn khiếu nại đến Cục Xuất bản, In và Phát hành cùng Nhà xuất bản Thế giới, cho rằng sách truyền tải thông tin sai lệch về lịch sử trường.

Theo đó, nhiều nội dung liên quan quá trình ra đời, phát triển, hoạt động, chương trình đào tạo và đội ngũ giảng viên trường Mỹ thuật Đông Dương "không có cơ sở học thuật rõ ràng". Lập luận về việc trường Mỹ thuật Đông Dương trực thuộc Đại học Đông Dương được cho là ''hoàn toàn sai, dẫn đến hiểu lầm nghiêm trọng cho độc giả". Nhóm viết đơn cũng cho rằng nhiều đoạn trong sách được viết theo lối "suy diễn chủ quan", khiến người đọc hiểu đây là thông tin được giới nghiên cứu xác nhận.

Sau khi nhận thông tin, Nhà xuất bản Thế giới gửi công văn yêu cầu Omega Plus ngừng hoạt động truyền thông, quảng bá tác phẩm, đồng thời phối hợp hai tác giả làm rõ khiếu nại.

Trong công văn trả lời hôm 21/11, Omega Plus cho biết ấn phẩm thuộc nhóm phổ biến kiến thức, những kết quả nghiên cứu đã được công bố, dựa trên những nguồn tư liệu sơ cấp, thứ cấp, hướng tới độc giả đại chúng. Theo đơn vị, đây không phải sách chuyên khảo với những yêu cầu đặc thù về hình thức trình bày, khác với đơn khiếu nại ghi rằng ''thiếu hoàn toàn thư mục tài liệu tham khảo cuối sách''.

Omega Plus nêu các mốc thời gian như ký hợp đồng liên kết xuất bản với Nhà xuất bản Thế giới hôm 31/10, nộp ấn bản lưu chiểu vào 7/11, đồng thời phối hợp suốt quá trình biên tập.

''Trong hoạt động xuất bản, việc tồn tại các quan điểm hoặc cách diễn giải khác nhau về cùng một vấn đề hoặc sự kiện là điều bình thường và cần thiết để thúc đẩy sự phát triển của tri thức'', đại diện Omega Plus nêu quan điểm. Vì vậy, theo đơn vị này, cuốn sách nên được giới thiệu đến công chúng để gợi mở các cuộc thảo luận, tìm hiểu.

Ông Phạm Long và Trần Hậu Yên Thế cho biết ''đón nhận các quan điểm học thuật trên tinh thần cởi mở và cầu thị, sẵn sàng trao đổi làm rõ những nội dung chuyên môn''. Tuy nhiên, họ phản đối đề nghị 'dừng phát hành cuốn sách.

Hai tác giả nêu vấn đề cốt lõi được yêu cầu làm rõ là: trường Mỹ thuật Đông Dương nằm trong hệ thống/ cơ cấu của Đại học Đông Dương. Họ khẳng định đây là kết quả nghiên cứu dựa trên hệ thống tư liệu sơ cấp được khai thác từ các Trung tâm Lưu trữ Quốc gia và tài liệu gốc trước năm 1945.

Họ đưa dẫn chứng Tờ trình (Rapport) của Quyền Giám đốc Nha Học chính gửi Toàn quyền Đông Dương, đề nghị xem xét và phê chuẩn Nghị định thành lập trường Mỹ thuật Đông Dương, trong đó ghi: ''Việc thành lập ngôi trường này, trong hệ thống Đại học Đông Dương''.

Ngoài ra, hai tiến sĩ nêu thêm một số tư liệu, báo cáo, trong đó hoa văn trên bằng tốt nghiệp trường Mỹ thuật Đông Dương của họa sĩ Tô Ngọc Vân có bốn chữ Đông Pháp Đại học (Đại học Đông Dương). Qua đó, ông Trần Hậu Yên Thế và Phạm Long khẳng định việc xác định mối quan hệ trực thuộc của trường Mỹ thuật Đông Dương và Đại học Đông Dương là dựa trên văn bản pháp quy và báo cáo của những người có vai trò quan trọng trong việc thành lập trường, không phải suy diễn chủ quan của tác giả.

Bên cạnh đó, họ cho biết các quan điểm liên quan lịch sử của trường không phải mới mà từng được công bố hợp pháp trong những công trình nghiên cứu trước đó tại Việt Nam, như Mỹ thuật và nghệ thuật ứng dụng ở Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX - Từ góc nhìn giáo dục nghệ thuật (2023). Về hình thức trình bày, nhóm tác giả chọn cách dẫn hệ thống tài liệu tham khảo ở phần cước chú (footnote), nội dung mỗi câu trả lời đều kèm trích dẫn nguồn tài liệu sơ cấp, thứ cấp.

Tiến sĩ Phạm Xuân Thạch - Chủ tịch hội đồng biên tập, tạp chí Khoa học liên ngành và Nghệ thuật, trường Khoa học liên ngành và Nghệ thuật, Đại học Quốc gia Hà Nội - nhận định các kết luận trong sách, nhất là ở câu hỏi 17, 18 - liên quan mối quan hệ giữa trường Mỹ thuật Đông Dương và Đại học Đông Dương - đều có cơ sở. Tuy thuộc thể loại phổ biến kiến thức, ấn phẩm vẫn được thực hiện một cách nghiêm túc về học thuật.

Ông Thạch cho rằng tranh luận xung quanh một kết quả khoa học không phải điều lạ, thể hiện tính đa dạng về quan điểm học thuật. Song, đó không phải lý do để ngăn cản phát hành sách.

Hiện Cục Xuất bản, In và Phát hành cho biết đợi báo cáo từ Nhà xuất bản Thế giới sau khi Omega Plus phản hồi.

Phương Linh