Trong ký ức nhiều người ở Hà Nội, sông Tô Lịch là dòng sông mang dấu ấn văn hóa, tâm linh, gắn với những câu chuyện về quá trình hình thành và phát triển của Thăng Long - Hà Nội.
Thế nhưng ngày nay, khi nhắc đến Tô Lịch, đa phần người dân thủ đô lại nghĩ đến mùi hôi thối, dòng nước đen kịt và cảnh quan nhếch nhác. Vào mùa nắng nóng, mùi hôi bốc lên nồng nặc, nhiều đoạn sông trở thành nỗi ám ảnh của người dân sinh sống ven bờ.
Các kết quả quan trắc môi trường cho thấy, nước sông Tô Lịch ô nhiễm hữu cơ nặng, hàm lượng oxy hòa tan rất thấp, gần như bằng 0. Không chỉ mất đi vai trò cảnh quan, sông Tô Lịch đã nhiều năm bị coi là một kênh thoát nước lớn giữa lòng Hà Nội.
Theo tôi, ô nhiễm ở sông Tô Lịch tích tụ nhiều năm và có thể đến từ bốn nguyên nhân chính.
Thứ nhất là lượng nước thải sinh hoạt khổng lồ từ hàng trăm ngàn hộ dân đổ xuống mỗi ngày mà không qua xử lý.
Thứ hai là hệ thống thoát nước của Hà Nội được xây dựng theo kiểu "cống chung", vừa tiếp nhận nước mưa, vừa tiếp nhận nước thải, khiến sông luôn phải gánh tải lượng ô nhiễm lớn.
Thứ ba là dòng chảy yếu, nước lưu lại lâu khiến chất bẩn lắng xuống, bùn đáy phân hủy sinh ra khí hôi. Cuối cùng, có thể kể đến việc quản lý thiếu đồng bộ và thiếu các giải pháp căn cơ khiến ô nhiễm kéo dài, dù nhiều lần "chữa trị" vẫn chưa hiệu quả.
Trong vòng 10 năm qua, chính quyền Hà Nội đã liên tục triển khai nhiều biện pháp với hy vọng cải thiện chất lượng nước sông. Đáng chú ý là các thí điểm công nghệ xử lý như Nano-Bioreactor của Nhật Bản để phân hủy bùn hữu cơ, hay việc đặt hệ thống sục khí nhằm tăng oxy hòa tan, giảm mùi hôi ở một số đoạn.
Giữa tháng 8/2025, Hà Nội đã hoàn thành thu gom toàn bộ 245 cửa xả nước thải trên sông Tô Lịch, chấm dứt tình trạng nước thải xả trực tiếp xuống sông. Đây là các giải pháp đồng bộ đã được Hà Nội triển khai thời gian qua, thay vì xử lý đơn lẻ như giai đoạn trước, cho thấy sự quyết tâm mạnh mẽ của chính quyền Thủ đô đưa sông Tô Lịch thoát khỏi "vòng luẩn quẩn ô nhiễm".
Cùng với việc thu gom và xử lý nước thải, thành phố triển khai dẫn nước từ Hồ Tây về sông Tô Lịch để tạo dòng chảy. Từ khi dòng nước được dẫn về, nhiều người dân sống dọc bờ sông phản ánh sự thay đổi rõ rệt: nước bớt đen, mùi hôi giảm, cảnh quan sáng sủa hơn. Về mặt xã hội, giải pháp này tạo được hiệu ứng tích cực, mang lại niềm tin rằng sông Tô Lịch có thể được "hồi sinh".
Để bảo đảm nguồn nước bổ cập lâu dài và ổn định, Hà Nội đã có kế hoạch xây dựng đường ống riêng dẫn nước từ sông Hồng bổ cập cả cho Hồ Tây và sông Tô Lịch.
Đặc biệt, lãnh đạo thành phố yêu cầu khi đưa nước vào Hồ Tây phải kiểm soát chặt chẽ điều kiện thủy văn, không làm ảnh hưởng đến môi trường sinh thái vốn nhạy cảm của hồ. Với giải pháp này, sông Tô Lịch sẽ có được nguồn nước sạch, dồi dào và ổn định hơn trong tương lai.
Một dòng sông sạch, không ô nhiễm mới chỉ là bước đầu. Khu vực sông Tô Lịch còn cần được "tái sinh" như một không gian văn hóa, sinh thái, lịch sử của Hà Nội. Hai bờ sông có thể quy hoạch thành tuyến công viên cây xanh liên hoàn, kết hợp lối đi bộ, quảng trường nhỏ, khu sinh hoạt cộng đồng... nhưng cần kiểm soát chặt chẽ để tránh thương mại quá mức.
Các di tích gắn với thần sông Tô Lịch và lịch sử Thăng Long - Hà Nội cần được bảo tồn, kết nối thành không gian văn hóa tinh thần, tổ chức sự kiện, lễ hội. Nếu làm tốt, Tô Lịch sẽ không chỉ là dòng sông sạch mà còn trở thành một "không gian sống" đúng nghĩa của người Hà Nội, góp phần nâng cao chất lượng sống đô thị và giữ gìn bản sắc văn hóa Thủ đô.
Sông Tô Lịch đang đứng trước cơ hội "hồi sinh" rõ rệt sau hàng thập kỷ bị ô nhiễm. Từ việc chấm dứt xả thải trực tiếp, nạo vét bùn, bổ cập nguồn nước sạch đến chỉnh trang cảnh quan, Hà Nội đã cho thấy quyết tâm làm "hồi sinh" dòng sông lịch sử.
Nhưng để sông Tô Lịch thực sự "sống lại", Hà Nội cần có quy hoạch dài hạn để biến Tô Lịch thành một không gian xanh, không gian văn hóa, lịch sử, bởi sông Tô Lịch không đơn thuần là một dòng chảy thủy văn thông thường mà còn là dòng chảy của ký ức, của văn hóa và của khát vọng phát triển Thủ đô hiện đại, văn minh.
Minh Minh