Tuần trước, Tổng thống Nga Vladimir Putin yêu cầu quan chức hoàn tất soạn thảo lộ trình "về phát triển dài hạn hoạt động khai thác, sản xuất các kim loại hiếm và đất hiếm" trước ngày 1/12. So với nhiều nước, như Trung Quốc, Nga chậm chân hơn trong khai thác đất hiếm - vật liệu quan trọng dùng trong nhiều lĩnh vực như điện tử tiêu dùng, xe điện, turbine gió và quốc phòng.
Vài năm qua, cuộc đua đất hiếm toàn cầu diễn ra gay gắt. Vị thế thống trị của Trung Quốc trong lĩnh vực này làm dấy lên căng thẳng địa chính trị, tạo rủi ro cho các ngành công nghiệp phụ thuộc vào khoáng sản chiến lược.
Theo báo cáo mới nhất của Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS), trữ lượng đất hiếm toàn cầu khoảng 110 triệu tấn. Trong đó, Trung Quốc chiếm 44 triệu tấn, theo sau là Brazil (21 triệu tấn), Ấn Độ và Australia. Dù đi sau trong lĩnh vực này, Nga được ước tính sở hữu trữ lượng lớn thứ 5 thế giới, với 3,8 triệu tấn - cao hơn Mỹ (1,9 triệu tấn).
Dù vậy, sản lượng khai thác của Nga hiện rất nhỏ, chỉ khoảng 2.500 tấn - tương đương 0,64% sản lượng toàn cầu năm 2024. Để thay đổi điều này, Moskva lên kế hoạch khai thác tốt hơn nguồn tài nguyên khi nhu cầu đất hiếm, đặc biệt từ Mỹ, tăng vọt trong bối cảnh lo ngại về chuỗi cung ứng.
Những lo ngại này càng lớn hơn trong năm nay, sau khi Trung Quốc đáp trả thuế nhập khẩu của Mỹ bằng cách siết xuất khẩu đất hiếm ra toàn cầu. Tháng trước, việc này mới được giải quyết, sau khi Tổng thống Donald Trump và Chủ tịch Tập Cận Bình gặp nhau tại Hàn Quốc.
Quặng chuẩn bị được chuyển đến nhà máy tinh chế tại mỏ đất hiếm ở California, Mỹ. Ảnh: Reuters
Nga cho biết có thể hợp tác với Mỹ trong các dự án đất hiếm. Tuy nhiên, triển vọng này không mấy sáng sủa khi quá trình chấm dứt chiến sự tại Ukraine ít tiến triển.
"Cũng như Trung Quốc, Nga có lịch sử lâu dài trong khai thác kim loại hiếm. Tuy nhiên, cuộc đua tăng sản lượng lần này đặt họ vào vị thế khác", Willis Thomas - chuyên gia tư vấn tại CRU Group cho biết trên CNBC.
Bộ Tài nguyên Nga cho biết nước này có trữ lượng 15 nguyên tố đất hiếm với tổng cộng 28,5 triệu tấn - cao hơn nhiều so với ước tính của USGS. Tuy nhiên, họ không công bố thông tin về các kim loại được quan tâm và chất lượng của chúng. "Lý do duy nhất để công bố chi tiết trữ lượng khoáng sản là để huy động vốn. Nếu không cần vốn từ công chúng, anh đâu cần công bố rộng rãi", Thomas nhận định.
Một câu hỏi lớn khác là liệu Nga sẽ tìm đến Trung Quốc hay phương Tây để hợp tác. Bắc Kinh đang tìm thêm nguồn cung nguyên liệu thô để tinh chế và xuất khẩu đất hiếm. Còn phương Tây, đặc biệt là Mỹ, có thể hỗ trợ các khoản đầu tư mới và hợp tác khai thác, tinh chế.
Thomas cho biết "khai thác là phần tương đối dễ". Trong khi đó, khâu tinh luyện, tách chiết và xây dựng thị trường đầu ra mới là yếu tố giúp Trung Quốc thống trị ngành đất hiếm toàn cầu. Nhờ lợi thế quy mô, Bắc Kinh hiện xử lý khoảng 69% tổng lượng khoáng sản này khai thác trên thế giới.
Vài năm qua, Moskva đã thúc đẩy quan hệ kinh tế và củng cố chuỗi cung ứng với Bắc Kinh. Vì thế, họ có thể trở thành nhà cung cấp đất hiếm thô cho nước này.
Trong khi đó, Mỹ có thể chưa sẵn sàng hợp tác với Nga trong tương lai gần, do quan hệ hai bên đang xuống cấp từ sau chiến sự tại Ukraine. Tuần trước, khi tiếp các lãnh đạo 5 quốc gia Trung Á, ông Trump nhấn mạnh khoáng sản chiến lược vẫn là ưu tiên của Mỹ. Nước này gần đây tăng hợp tác với các quốc gia có trữ lượng loại khoáng sản này dồi dào và đã ký thỏa thuận với Australia, Nhật Bản.
Ông Trump cũng đang tìm cách đạt thỏa thuận với Ukraine để Mỹ tiếp cận các mỏ, chủ yếu nằm ở miền Nam và miền Đông nước này. Ông cũng nhiều lần bày tỏ sự quan tâm với Greenland - vùng lãnh thổ giàu khoáng sản và đất hiếm.
Khi Nga chuẩn bị lộ trình sản xuất đất hiếm, nước này sẽ xem xét mọi lựa chọn có thể. "Do chiến sự tại Ukraine, Nga khó tận dụng làn sóng đầu tư đang tăng ở phương Tây liên quan đến chuỗi cung ứng", Piyush Goel - chuyên gia phân tích kim loại chiến lược tại CRU cho biết.
Vì vậy, họ sẽ phải bán cho Trung Quốc, đồng nghĩa các nhà sản xuất Nga không được hưởng mức giá cao hơn trong tình hình hiện tại. "Tuy nhiên, tương lai vẫn có thể thay đổi", Goel nói.
Goel cho rằng Trung Quốc có năng lực luyện kim, tinh chế và tách chiết đất hiếm rất phát triển. Dù vậy, điều này cũng có nghĩa "dự trữ ở Trung Quốc cuối cùng sẽ suy giảm, và đó là cơ hội tốt để Nga lấp chỗ trống".
Hà Thu (theo CNBC, Reuters)