Ấn bản do học giả Nguyễn Văn Vĩnh dịch và chú dẫn các điển tích ra chữ quốc ngữ, in năm 1923 của Hiệu Ích Ký, Hà Nội. Giáo sư Trần Đình Sử nhận định bản dịch này có ''chú thích sáng rõ, uyên bác, dễ hiểu mà không nhằm khoe vốn hiểu biết văn cổ''. Qua đó, người đọc có thể tiếp cận gần hơn tài năng của đại thi hào Nguyễn Du. Ông cũng cho rằng đây là một trong những bản Kiều sớm và quan trọng, giúp bạn đọc ngày nay hiểu hơn tiến trình hiện đại hóa văn học Việt Nam.
Nguyễn Văn Vĩnh (1882-1936) là nhà báo, nhà văn, dịch giả, học giả có đóng góp quan trọng đối với đời sống văn chương, báo chí, học thuật Việt Nam đầu thế kỷ 20. Trong sự nghiệp, ông dành nhiều tâm huyết cho Truyện Kiều, coi đây là tác phẩm cần được phổ biến rộng rãi ở xã hội hiện đại.
Ấn bản được phát hành với số lượng giới hạn 999 bản, dịp kỷ niệm 260 năm ngày sinh của nhà thơ Nguyễn Du (1765-1820). Ảnh: Nhã Nam
Cuốn sách còn giới thiệu bộ tranh Kiều, gồm 26 bức chưa từng công bố do danh họa Nguyễn Tư Nghiêm vẽ năm 1965. Sinh thời, ông dành nhiều năm sáng tác tranh Kiều, xem đây như không gian đối thoại giữa truyền thống nghệ thuật, tinh thần hiện đại và ngôn ngữ tạo hình đậm tính cá nhân.
Trong các tác phẩm, họa sĩ không đi theo lối minh họa trực tiếp cốt truyện mà khai thác chiều sâu tâm lý, tính cách, cảm xúc của mỗi nhân vật. 26 bức vẽ được ông thực hiện trên giấy dó, chất liệu than chì, bột màu hoặc sơn dầu. Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam Lương Xuân Đoàn nhận định các nét vẽ của Nguyễn Tư Nghiêm dung dị, thoải mái nhưng những nhân vật trong Truyện Kiều đều được người xem dễ nhận biết.
Tranh của danh họa Nguyễn Tư Nghiêm trong ấn bản. Ảnh: Nhã Nam
Truyện Kiều có lịch sử in ấn, phiên âm, dịch thuật, chú giải phong phú. Ban đầu, tác phẩm được khắc in dưới dạng văn bản chữ Nôm, sau đó được các nhà nghiên cứu phiên âm sang chữ quốc ngữ và tiến hành khảo đính, chú giải, chú thích. Bản Poème Kim Vân Kiều truyện do Trương Vĩnh Ký in năm 1875 được xem là bản Kiều quốc ngữ đầu tiên, tiếp theo là Kim Vân Kiều được Nguyễn Văn Vĩnh dịch và chú giải, ấn hành năm 1913, tái bản các năm 1915, 1923, 1933. Sau này có thêm các bản chú giải của Bùi Ký, Trần Trọng Kim, Lê Văn Hòe, Đào Duy Anh.
Truyện Kiều là kiệt tác văn học được viết bằng chữ Nôm, theo thể lục bát, gồm 3.254 câu. Tác phẩm mượn bối cảnh xã hội Trung Quốc thời nhà Minh, kể cuộc đời chìm nổi của Thúy Kiều, người con gái tài sắc vẹn toàn nhưng vì biến cố gia đình phải bán mình chuộc cha.
Tác phẩm được giới phê bình xem là đỉnh cao của văn chương và tiếng Việt, được chuyển ngữ sang hơn 20 ngôn ngữ như tiếng Anh, Nga, Pháp với trên 35 bản dịch. Đây cũng là nguồn cảm hứng cho nhiều đề tài nghiên cứu như Tìm hiểu phong cách Nguyễn Du trong Truyện Kiều của Phan Ngọc, Chữ nghĩa Truyện Kiều của Nguyễn Quảng Tuân.
Năm 2015, tác phẩm có bản tiếng Nga, do Tiến sĩ Nguyễn Huy Hoàng chủ biên dịch và hiệu đính. Dịch giả Vũ Thế Khôi đảm nhận vai trò chuyển ngữ, tác giả Vaxili Popov dịch thơ, dịch giả Đoàn Tử Huyến tham gia hiệu đính. Năm 2020, bản chuyển ngữ sang tiếng Anh của dịch giả Dương Tường được ra mắt, có tên Kiều in Dương Tường's version.
Phương Linh