T.T.H. -
John Mc Cain là một cái tên quen thuộc với người dân Việt Nam. Ông là một trong những chính khách có đóng góp tích cực cho quá trình bình thường hoá quan hệ Việt Mỹ. Hiện tại, ông là ứng viên tranh cử chiếc ghế tổng thống Mỹ 2008. Nhưng trong cuốn tiểu thuyết của mình, Lan Anh chỉ "mượn" thời quá khứ của Mc Cain, khi ông - một phi công hải quân con nhà dòng dõi, sang tham chiến tại Việt Nam, bị bắn hạ và trở thành tù binh trong nhiều năm. Lúc đó, Lê Lan Anh mới chỉ là một cô bé về tản cư tại Bắc Ninh.
Hơn 30 năm sau, năm 2000, khi người cựu binh Mỹ trở lại Việt Nam trong những nỗ lực hàn gắn mối quan hệ giữa hai nước, câu chuyện về viên phi công năm xưa sống dậy trong chị. Chị nuôi ý định viết một cuốn tiểu thuyết lấy cảm hứng từ Mc Cain. Và Ở đất kẻ thù là sản phẩm kết hợp giữa hư cấu văn học và những sự thật, nhân chứng lịch sử.
 |
|
Tác phẩm của Lê Lan Anh. |
Bối cảnh cuốn tiểu thuyết diễn ra tại Làng Hà - một ngôi làng vùng đồng bằng Bắc Bộ. Nhân vật chính trong tác phẩm là lão Bi cùng cô con gái Na 14 tuổi và một phiên phi công Mỹ tên là Jame Mc Clean (hay còn gọi là Jim). Sau gần 2 ngày đêm bị giam giữ trong làng, Jim đã tận mắt chứng kiến cuộc sống nhọc nhằn của một đất nước có điều kiện kinh tế khác xa mảnh đất anh được sinh ra. Quan trọng hơn, Jim cảm nhận rõ sự bao dung và lòng nhân hậu của con người nơi đây, đặc biệt là trái tim trong trắng của bé Na qua những chi tiết nhỏ nhặt mà anh không thể nào tin nổi, cũng chưa từng gặp trong bất kỳ thứ tài liệu nào mà một viên phi công Mỹ được dạy trước khi nhảy dù vào Việt Nam. Điều giản dị mà Jim nhận ra, theo lời tác giả, cũng chính là thông điệp mà chị muốn gửi gắm: lòng nhân sẽ giúp con người vượt qua mọi khoảng cách về không gian địa lý, rào cản ngôn ngữ, văn hoá và ý thức hệ...
Câu chuyện diễn ra trên đất Việt Nam, nhưng tiêu đề cuốn sách lại được đặt là Ở đất kẻ thù. Nhà phê bình Nguyễn Chí Hoan nhận xét, đây là một hướng khai thác rất tinh tế, vì nó xuất phát từ điểm nhìn của một tù binh Mỹ về mảnh đất mà anh ta xâm chiếm. Trong bất cứ cuộc chiến tranh nào, người ta bao giờ cũng coi phía đối lập với mình là kẻ thù. Vấn đề là Jim đã sống và nghĩ ra sao trên mảnh đất kẻ thù đó. So sánh Jim với một tù binh Mỹ khác trong Lạc rừng của Trung Trung Đỉnh, Nguyễn Hoà cho rằng, trong khi nhân vật của Trung Đỉnh cố gắng tìm sự thích nghi trên đất lạ thì nhân vật của Lan Anh hướng tới sự thức tỉnh. Chị đã rẽ sang một hướng đi khác. Tuy nhiên, với dung lượng chỉ ngót nghét 200 trang, nhà văn chưa thật sự đi sâu vào những biến chuyển bên trong của Jim.
 |
|
Nhà văn Võ Thị Hảo và tác giả (phải). |
Cuốn sách nhỏ nhưng đã "đánh cắp" của tác giả một lượng thời gian và công sức khá lớn. Trong 6 năm nghiên cứu, sưu tầm tài liệu cho cuốn sách, Lê Lan Anh đã dành hẳn 3 năm sang Mỹ sống, mà theo chị nói là để tìm hiểu suy nghĩ, cách hành xử, biểu hiện buồn vui của người dân nước này. "Trong các tác phẩm văn học, điện ảnh lấy đề tài chiến tranh, do thiếu hiểu biết nên người ta thường có cách nhìn nhận thiên lệch về phía đối lập. Tôi chấp nhận sống 3 năm đầy khó khăn ở đây chỉ để những trang viết của mình không rơi vào tình trạng ngô nghê khi miêu tả về người Mỹ", chị nói.
Trong 3 năm "đi thực tế" đó, Lê Lan Anh đã lần mò đến từng địa điểm gắn liền với cuộc sống và sinh hoạt của Mc Cain. Nhưng chị chưa một lần tìm gặp trực tiếp nguyên mẫu: "Nếu xuất phát từ mục đích gặp gỡ để viết một cuốn tiểu thuyết về cuộc chiến tranh tại Việt Nam, tôi nghĩ hoàn toàn có thể sắp xếp được một cuộc hẹn với Mc Cain. Nhưng tôi không dám làm như vậy. Vì trong thời gian viết cuốn tiểu thuyết, trên bàn làm việc của tôi luôn có một bức ảnh của Mc Cain. Tôi đối thoại trong tưởng tượng với bức ảnh của ông hàng giờ, thậm chí tôi đã cố gắng "yêu" nguyên mẫu của mình. Nhưng không hiểu sao, tôi không thể. Thế nên, nếu gặp mặt Mc Cain, tôi sợ, cảm hứng để viết tiếp cuốn sách sẽ vụt mất", chị Lan Anh giải thích.
Lê Lan Anh có lối viết giản dị, câu văn ngắn với khá nhiều chi tiết nên đã tạo ra được một cốt truyện hấp dẫn. Nhưng với một người ngoại đạo với văn chương, sự hoàn hảo khó lòng xuất hiện ngay từ khởi đầu. Nhà phê bình Nguyễn Hoà nhận định, chị viết còn hơi thật trong khi văn học không chỉ là vấn đề kể câu chuyện mà còn là nghệ thuật kể câu chuyện ấy. Còn Nguyễn Chí Hoan lấy làm tiếc khi tác giả chưa đi sâu vào khai thác sự tương phản giữa hoàn cảnh xuất thân của Jim và điều kiện sống của anh khi bị bắt làm tù binh, nên thông điệp đưa ra chưa thật sự mạnh mẽ. Nhiều đoạn tác giả tỏ ra chưa tiết chế được cảm xúc của mình.
Cuốn tiểu thuyết của Lê Lan Anh do NXB Văn học và Công ty Văn hoá và Truyền thông Võ Thị giới thiệu.