Khi được hỏi về thẻ xanh vaccine, Stacey Ricks, 49 tuổi, ở Houston, bang Texas, Mỹ, có thể xòe ra ba tờ chứng nhận tiêm chủng khác nhau.
Cô từng ghép thận nên phải dùng thuốc ức chế miễn dịch. Hồi tháng 6 năm ngoái, trước khi giới chức y tế liên bang Mỹ chưa cho phép tiêm mũi thứ ba, Ricks đã âm thầm tới một cơ sở y tế. Tại đây, cô không hé lộ việc mình đã tiêm hai mũi Moderna trước đó, nên được tiêm thêm một mũi Johnson & Johnson.
Ricks lên kế hoạch tiêm mũi thứ tư và thứ năm, dù gặp khó khăn hơn một chút. Hồi tháng 7, hồ sơ y tế của khu vực Houston cho thấy Ricks đã tiêm ba mũi trước đó.
Nhưng Ricks vẫn tìm ra cách. Mang theo giấy xác nhận của bác sĩ rằng mình không sản sinh kháng thể sau tiêm, Ricks đã thuyết phục được một dược sĩ tiêm thêm hai mũi Pfizer vào mùa hè năm ngoái.
"Nữ dược sĩ nói đi nói lại rằng không có dữ liệu lâm sàng chứng minh hiệu quả và độ an toàn của mũi tiêm thứ tư và thứ năm. Nhưng tôi nói rằng 'tôi chính là dữ liệu lâm sàng'", Ricks kể.
Ba tấm thẻ chứng nhận tiêm chủng của Stacey Ricks. Ảnh: NY Times.
Ricks không phải người Mỹ duy nhất âm thầm tiêm mũi thứ tư và thứ năm dù chưa được cơ quan y tế liên bang cấp phép, khi lo sợ tình trạng suy giảm miễn dịch có thể khiến họ gặp nguy hiểm trước Covid-19.
Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) cùng Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) là hai cơ quan chịu trách nhiệm quyết định khi nào người Mỹ cần tiêm thêm liều tăng cường. Tuy nhiên, một số bệnh nhân và bác sĩ Mỹ cảm thấy cơ quan liên bang đã quá chậm chạp để bảo vệ những người dễ bị tổn thương nhất.
Israel đã trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới bắt đầu chiến dịch tiêm mũi thứ tư. Thủ tướng Naftali Bennett cuối tuần qua thông báo Israel triển khai tiêm liều thứ tư cho những người trên 60 tuổi và nhân viên y tế.
Trong khi đó, CDC hồi cuối tháng 10 cập nhật hướng dẫn mới cho biết những nhóm bị suy giảm miễn dịch có thể tiêm mũi thứ tư sau 6 tháng tiêm mũi ba. Đối với những người tuân thủ hướng dẫn của CDC, thời gian sớm nhất có thể tiêm mũi thứ tư là vào tháng 2.
Nhưng khi các biến chủng mới như Omicron xuất hiện và chiến dịch tiêm chủng diễn ra chậm chạp ở nhiều khu vực, nhiều người có hệ miễn dịch yếu tỏ ra lo lắng và quyết định âm thầm tiêm thêm nhiều mũi vaccine, dù không chắc chúng có an toàn hay không.
Thông thường, bác sĩ là người có quyền tự kê đơn phù hợp cho bệnh nhân với những loại thuốc đã được phê duyệt. Tuy nhiên, để nhận và tiêm vaccine Covid-19, các nhà cung cấp phải ký thỏa thuận pháp lý với CDC, trong đó nêu rõ nếu vi phạm quy tắc của cơ quan này, họ có nguy cơ bị loại khỏi chương trình tiêm chủng và thậm chí bị truy tố. CDC cũng từng cảnh báo các đơn vị tiêm chủng phải chịu trách nhiệm hoàn toàn nếu có khiếu nại liên quan đến tiêm tăng cường trái phép.
Các chuyên gia pháp lý cho rằng chính phủ Mỹ đã không nỗ lực hết mình để giám sát quá trình tuân thủ quy định tiêm chủng và dường như không có hình phạt với các đơn vị tiêm chủng vi phạm.
Những người tiêm nhiều mũi vaccine có thể bị kiện nếu đơn vị tiêm chủng phát hiện họ che giấu thông tin tiêm vaccine trước đó, nhưng điều này rất hiếm khi xảy ra, theo Govind Persad, phó giáo sư Đại học Luật Denver Sturm.
FDA và CDC chưa trả lời yêu cầu bình luận về vấn đề này.
Tuy nhiên, với những người như Ricks, các mũi tiêm trái phép dường như mang lại chút hiệu quả. Sau khi Ricks tiêm mũi thứ năm, bác sĩ nói rằng cơ thể cô đã tạo phản ứng miễn dịch "vừa phải", dù chưa phải mức thường thấy ở người bình thường. Cô vẫn phải thực hiện các biện pháp phòng ngừa bổ sung như người chưa được tiêm chủng.
Các nhà nghiên cứu cho biết một số người bị suy giảm miễn dịch có thể không bao giờ tạo phản ứng miễn dịch, dù tiêm bao nhiêu mũi đi chăng nữa. Nhưng nhiều bác sĩ và những người ủng hộ tiêm tăng cường nói rằng Mỹ đang thừa vaccine, nên biện pháp này giúp tránh lãng phí vaccine.
Mức độ kháng thể cao hơn dường như liên quan tới khả năng bảo vệ tốt hơn trước virus, nhưng giới nhà khoa học chưa thể xác định chính xác mức độ bảo vệ của từng lượng kháng thể nhất định. FDA cũng không khuyến nghị mọi người dùng xét nghiệm kháng thể để đánh giá khả năng miễn dịch.
CDC ước tính khoảng 7 triệu người Mỹ bị suy giảm miễn dịch, nhưng rất khó để biết ai được hưởng lợi từ các mũi tiêm tăng cường, theo tiến sĩ Robert Wachter, trưởng khoa y tại Đại học California ở San Francisco.
Chris Neblett, người mới đây chuyển tới Indiana, bang Pennsylvania, đã tiêm mũi vaccine Covid-19 thứ ba vào tháng 4. Người đàn ông 44 tuổi này không biết liệu nó có thể giúp ích gì hay không. Những loại thuốc dùng để ức chế miễn dịch khi ghép thận đã khiến cơ thể anh không thể tạo kháng thể sau hai mũi Pfizer đầu tiên.
"Chúng tôi đã lách luật nhưng hậu quả là gì? Thực sự không gì cả", Neblett nói.
Cơ thể Neblett đã tạo ra mức độ kháng thể thấp sau mũi Pfizer thứ ba, nhưng phải tới khi tiêm xong mũi thứ tư vào tháng 11, mức độ kháng thể của anh mới đạt mức của một người bình thường. Neblett sau đó được đưa vào danh sách nghiên cứu của Bệnh viện Johns Hopkins về phản ứng của bệnh nhân ghép tạng với vaccine Covid-19.
Dữ liệu của Neblett và những người tiêm tăng cường khác đã thuyết phục CDC và FDA cấp phép tiêm mũi thứ ba cho nhóm có nguy cơ tổn thương, theo tiến sĩ Dorry Segev, bác sĩ phẫu thuật ghép tạng tại Đại học Johns Hopkins. Ông cho biết hàng trăm bệnh nhân trong nghiên cứu của ông đã tiêm tăng cường trái phép.
"Họ làm như vậy chỉ vì tuyệt vọng. Thay vì trách họ, tôi muốn chỉ trích hệ thống mà chúng ta đã tạo ra", ông nói.
Nhân viên y tế tiêm vaccine Covid-19 cho một người cao tuổi ở McMinnville, bang Oregon, Mỹ. Ảnh: NY Times.
Dù tiêm tăng cường có thể có một số rủi ro như hệ miễn dịch bị kích thích quá mức, tiến sĩ Segev cho rằng nguy cơ này có thể được theo dõi cẩn thận. Ông nói dữ liệu nghiên cứu cho thấy các liều tăng cường an toàn và mang lại hiệu quả trong một số trường hợp suy giảm miễn dịch.
"Nếu ba liều không mang lại hiệu quả, chúng ta nên xem xét một điều gì đó khác cho liều thứ tư", Segev nói.
Ông thêm rằng các bác sĩ có thể thử cho bệnh nhân giảm hoặc ngừng sử dụng thuốc ức chế miễn dịch trước khi tiêm mũi tăng cường nếu có thể. Segev là một trong nhiều bác sĩ phàn nàn rằng hướng dẫn của CDC quá cứng nhắc và ngăn cản bác sĩ đưa ra cách điều trị phù hợp cho bệnh nhân.
Bác sĩ của Karen Pearce đã viết cho bà một lưu ý rằng mũi tăng cường "phải được tiêm trước đợt hóa trị tiếp theo", phương pháp mà bà phải thực hiện 6 tháng một lần để kiểm soát bệnh viêm mạch máu nguy hiểm.
Nhưng Pearce, 69 tuổi ở Gettysburg, bang Pennsylvania, phải đợi tới tháng 2 mới đủ điều kiện tiêm mũi thứ tư, thời điểm ngay sau đợt hóa trị của bà và bác sĩ tin rằng điều này sẽ khiến mũi thứ tư trở nên vô dụng. Mũi tăng cường này càng trở nên quan trọng khi Mỹ đang giữa làn sóng Omicron, nhưng không đơn vị y tế nào đồng ý tiêm cho bà sớm hơn một tháng.
"Sự linh hoạt trong hướng dẫn có thể cứu sống tính mạng nhiều người, gồm cả tôi", bà nói.
Tuy nhiên, một số chuyên gia khác cho rằng hướng dẫn kiểu "cứng nhắc" của CDC là cần thiết, bởi tiêm liều tăng cường quá sớm có thể phản tác dụng. Shane Crotty, giáo sư tại Trung tâm Bệnh truyền nhiễm và Nghiên cứu vaccine thuộc Viện Miễn dịch La Joll, giải thích rằng bộ nhớ dài hạn của hệ miễn dịch có thể hoạt động tốt hơn nếu có thời gian giãn cách giữa hai lần tiêm. Ông thêm rằng cơ thể cũng cần nhiều tháng để hoàn thành quá trình tạo kháng thể sau liệu trình ban đầu.
Một lựa chọn thay thế cho mũi tiêm tăng cường là sử dụng liệu pháp kháng thể đơn dòng để bảo vệ bệnh nhân. Tuy nhiên, hầu hết liệu pháp này đều rất hiếm hoi và chỉ được sử dụng cho những người đã nhiễm virus. Bên cạnh đó, một số liệu pháp kháng thể đơn dòng hiện tại không hiệu quả với Omicron.
Nhiều người bị suy giảm miễn dịch đã tự cân nhắc cách bảo vệ chính mình. Patrick VanHorn, 67 tuổi ở Ventura, bang California, bị bệnh bạch cầu mãn tính và cần thuốc ức chế miễn dịch để duy trì sự sống. Cơ thể ông không tạo kháng thể sau khi tiêm liều Moderna thứ tư hồi tháng 8.
Ông đang thảo luận với bác sĩ riêng về tiêm mũi thứ năm, nhưng không biết liệu có được chấp thuận hay không.
"Tôi nghĩ là tại sao phải lo lắng. Không có chuyện gì xảy ra trong bốn lần tiêm trước. Tại sao tôi phải cho rằng mũi tiêm thứ năm sẽ mang lại phản ứng khác?", VanHorn nói.
Thanh Tâm (Theo NY Times)