Trong buổi tọa đàm về việc dịch thuật Truyện Kiều tại Đại học Hoa Sen (TP HCM), tác giả Nguyễn Đỗ cho biết dự án khởi động vào ngày 16/3, hiện hoàn thiện khoảng 60-70% dung lượng tác phẩm sau hơn tám tháng. Ngoài Stauffer, các thành viên chuyển ngữ gồm ông Paul Hoover và Hà Thạch, dự kiến cuốn sách hoàn thành sau hai năm.
Giáo sư John Stauffer (trái) và dịch giả Nguyễn Đỗ trong buổi tọa đàm chiều 20/11. Ảnh: Ban tổ chức cung cấp
Nhà thơ Nguyễn Đỗ cho biết mong muốn thực hiện dự án do nhận thấy một số bản dịch tiếng Anh hiện hành chưa thật sự chính xác. Một số ấn phẩm dừng lại ở việc tóm tắt cốt truyện, chưa lột tả được tính mỹ học của nguyên tác. "Điều này khiến độc giả nước ngoài, do rào cản ngôn ngữ, có thể hiểu sai bối cảnh hoặc cảm thấy nhân vật hành xử thô lỗ", ông Nguyễn Đỗ nhận định.
Khác biệt về tư duy ngôn ngữ, thể thơ và bối cảnh văn hóa của Truyện Kiều khiến quá trình dịch mất nhiều thời gian. Việc chuyển tải nhịp điệu thơ lục bát đặc trưng của Việt Nam sang tiếng Anh mà vẫn giữ được sự mềm mại là bài toán khó. Bên cạnh đó, tác phẩm chứa dày đặc các điển cố, điển tích và khái niệm Nho giáo. Nếu dịch quá sát nghĩa, văn bản dễ trở nên khô cứng, còn phóng tác quá đà sẽ làm mất phong vị cổ điển.
Theo tác giả, các từ ngữ như "sắc sảo", "mặn mà" rất khó tìm từ tiếng Anh tương đương bao hàm đủ sắc thái. Trong câu thơ "Dẫu lìa ngó ý còn vương tơ lòng", hình ảnh "ngó ý" và "tơ lòng" là ẩn dụ biểu đạt sự gắn kết. Nếu chuyển ngữ theo nghĩa đen, các câu thơ này sẽ mất đi tầng nghĩa bóng.
Giáo sư John Stauffer nhận định dịch Truyện Kiều không đơn thuần là chuyển đổi từ vựng, mà là "chuyển dịch nỗi đau" từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác. Ông cho rằng bản thảo thành công phải giữ được tính nhạc và khiến độc giả quốc tế cảm nhận được vẻ đẹp nhân văn, tinh thần vượt lên nghịch cảnh của người Việt.
Tác phẩm mang tinh thần của một thiên anh hùng ca, kể về quá trình con người vượt qua trở ngại, đau khổ và những bi kịch của số phận để hướng đến xã hội tốt đẹp. Với ông, giá trị lớn nhất của tác phẩm nằm ở khả năng của ngôn từ trong việc mở rộng sự thấu cảm, khiến người đọc nhìn lại bản thân và cuộc sống góc độ mới.
Bìa "Truyện Kiều", phiên bản kỷ niệm 250 năm ngày sinh đại thi hào Nguyễn Du. Ảnh: NXB Trẻ
Truyện Kiều là kiệt tác văn học của đại thi hào Nguyễn Du, được viết bằng chữ Nôm, theo thể lục bát, gồm 3.254 câu. Tác phẩm mượn bối cảnh xã hội Trung Quốc thời nhà Minh, kể về cuộc đời chìm nổi của Thúy Kiều, người con gái tài sắc vẹn toàn nhưng vì biến cố gia đình phải bán mình chuộc cha, chịu nhiều đắng cay.
Tác phẩm được giới phê bình xem là đỉnh cao của văn chương và tiếng Việt, được chuyển ngữ sang hơn 20 ngôn ngữ như tiếng Anh, Nga, Pháp với trên 35 bản dịch. Đây cũng là nguồn cảm hứng cho nhiều đề tài nghiên cứu như Tìm hiểu phong cách Nguyễn Du trong Truyện Kiều của Phan Ngọc, Chữ nghĩa Truyện Kiều của Nguyễn Quảng Tuân.
John Stauffer là Giáo sư ngành Anh văn, Nghiên cứu Mỹ và Nghiên cứu Mỹ gốc Phi tại Đại học Harvard, tập trung giảng dạy và nghiên cứu về thời kỳ Nội chiến, phong trào phản kháng và chủ nghĩa chống nô lệ. Ông nhận bằng Tiến sĩ tại Đại học Yale năm 1999, bắt đầu giảng dạy tại Harvard cùng năm và được phong hàm giáo sư vào năm 2004. Stauffer là tác giả và biên tập viên của 11 cuốn sách, trong đó có Giants và The State of Jones, từng vào danh sách bán chạy tại Mỹ. Các bài luận của ông từng được đăng trên Time, The Wall Street Journal, The New York Times, The Washington Post và nhiều tạp chí học thuật.
Nguyễn Đỗ, 66 tuổi, là nhà thơ và dịch giả người Mỹ gốc Việt. Ông sinh tại Hà Tĩnh, từng học ngành văn học tại Đại học Vinh, làm báo, biên tập tại TP HCM. Năm 1999, ông sang Mỹ học và báo chí, đồng thời tiếp tục sáng tác và dịch thuật. Nguyễn Đỗ xuất bản 13 tập thơ và tham gia biên tập, dịch tuyển tập thơ Việt Nam đương đại Black Dog, Black Night (Giấy trắng mực đen, 2008) hay Beyond the Court Gate (Rời xa triều đình, 2010) của Nguyễn Trãi.
Cát Tiên - Gia Hưng