Văn minh được định nghĩa theo một cách phổ biến như sau: "Văn là sự sáng tạo, minh là tốt đẹp, là sự kết hợp đầy đủ các yếu tố tiên tiến tại thời điểm xét đến để tạo nên, duy trì, vận hành và tiến hóa xã hội loài người".
Văn minh là lát cắt đồng đại, đánh giá sự phù hợp trong hành vi, trong ứng xử...với những giá trị tích cực của thời đại của mỗi cộng đồng, mỗi cá nhân.
Người Việt Nam vốn tự hào về nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc nhưng vẫn hội tụ được nhiều giá trị tiên tiến. Nhưng ở một số khía cạnh, một số phương diện vẫn còn những biểu hiện lỗi thời, lạc hậu, không phù hợp với xu thế và đặc điểm của một xã hội văn minh.
Tuy nhiên, trận dịch Covid- 19 đang diễn ra dường như cũng đã tạo nên một sự dịch chuyển đáng kể trong thói quen, lối sống và cả trong hành vi, ứng xử của người Việt Nam.
Trước hết là thói quen ẩm thực. Ăn uống nơi vỉa hè đã trở thành tập quán của khá nhiều người Việt. Không quá khó tính, không đòi hỏi, lựa chọn, bất cứ chỗ nào người bán hàng cũng có thể bày ra, và bất cứ chỗ nào cũng đều có thực khách, kể cả nơi miệng cống, chỗ đổ rác, thậm chí sát cạnh khu vực vệ sinh, chăn nuôi.
Thông lệ, có món ăn Việt Nam được xếp vào hàng "kinh dị" trên thế giới như món tiết canh, món gỏi thịt sống...lại là món khoái khẩu "không thể thiếu" đối với nhiều người với lập luận khá "củ chuối": Cứ ăn vào uống chén rượu là vi trùng chết hết.
Ấy thế nhưng gần đây, những món ăn như thế bắt đầu vắng bóng trong các tiệc nhậu, ngay cả những anh hùng "ăn không ngại thứ gì" cũng lắc đầu từ chối. Mọi người đã bắt đầu biết sợ, đã ý thức được những nguy cơ tiềm ẩn "bệnh từ miệng mà ra". Nhất là trận dịch Covid 19 đợt này càng là cái cớ hợp lý để tránh mối họa đó.
Thứ nữa, thói quen không rửa tay trước khi ăn hay sau khi đi vệ sinh vốn được hình thành từ cuộc sống của cư dân nông nghiệp. Việc trồng trọt, cấy hái gắn liền với phân, tro, ngày nào cũng quần quật: "Bán lưng cho đất, bán mặt cho trời", để ý gì đến mấy việc vặt vãnh. Phủi tay vào quần áo là ngồi vào bàn được rồi.
Thói quen ấy lan tỏa đến cả những người ở phố thị, xuất hiện trong cả những người được coi là lịch sự, hiện đại. Vậy mà trận đại dịch tràn tới, thói quen hàng ngàn năm bỗng chốc được thay đổi. Việc rửa tay được coi là biện pháp hữu hiệu để tránh nCoV, nhưng nó cũng là tiền đề để hình thành một thói quen mới tích cực.
Còn nữa, mặc dù người Việt Nam vẫn tự hào về tính cảm tương thân, tương ái, nhưng thực tế cách ứng xử "cháy nhà hàng xóm, bình chân như vại", "đèn nhà ai nấy rạng" vẫn hiện diện trong nhiều mối quan hệ và trong các cộng đồng.
Lối sống đó khá phổ biến ở vùng đô thị, đến mức ở sát cạnh nhau mà chẳng biết nhau. Thế mới có chuyện, tỉnh bên đang có biến mà địa phương khác vẫn ung dung vì "chắc nó chừa mình ra".
Nhưng khi dịch Covid- 19 ào đến, mọi người không ai bảo ai lại để ý, quan tâm, lo lắng, nhắc nhở nhau. Thậm chí còn "sốt sắng" hộ cho người khác. Họ sẵn sàng lên án ai đó, hoặc cộng đồng nào đó đã lơ là, chủ quan. Họ nhắc nhở nhau cùng cẩn thận. Sự chia sẻ, cảm thông đến cả với những người ở nơi xa lắc, chẳng có quan hệ họ hàng, thậm chí không hề quen biết.
>> Nồi lẩu gà mất ngon vì bị chọc đũa lùng sục
Chưa được là "công dân toàn cầu", nhưng sự quan tâm, lòng trắc ẩn của người Việt Nam khi vượt qua ranh giới quốc gia đã định hình tư duy toàn cầu rồi. Bên cạnh đó, thói quen "nước đến chân mới nhảy", "mất bò mới lo làm chuồng" vốn là cách đối phó mang tính tình thế, diễn ra trong cuộc sống lao động, sản xuất của người nông dân Việt Nam, do đó đã để lại nhiều hệ lụy không nhỏ. Ví như nó tạo nên sự thụ động, tư duy manh mún, vụn vặt, tầm nhìn ngắn, nông cạn.
Nhưng trước dịch bệnh, dường như đã có nhiều biến đổi thay thế thói quen tiêu cực nói trên. Không ngồi chờ "nước nổi bèo nổi" nữa. Cả cộng đồng vào cuộc phòng xa. Các hành vi, ứng xử đều dựa trên sự phân tích, cân nhắc với nhiều phương án dự phòng. Việc đón trước và đoán trước tình hình thực tiễn để đưa ra các quyết định mạnh mẽ, dứt khoát nhằm ngăn chặn, giảm thiểu các nguy cơ lường trước hậu quả của trận dịch ngay từ khi nó chưa kịp xuất hiện ở Việt Nam cho thấy rõ sự thay đổi rõ nét, chủ động hơn, tầm nhìn xa hơn, tư duy hệ thống và toàn diện hơn.
Theo đó, đây được coi là lối tư duy và cách ứng xử phù hợp với một môi trường sống mà sự thay đổi của bất cứ ai hay tại bất cứ vùng lãnh thổ nào đều có tác động liên hoàn.
Không phải thói quen nào cũng là tập quán văn hoá, và cũng không phải văn hoá truyền thống nào cũng được coi là văn minh. Nhưng sự thay đổi những thói quen, những tập quán văn hoá để phù hợp với các giá trị tích cực của thời đại lại chính là cách giúp nền văn hoá trở nên tiên tiến hơn. Chính vì vậy, có thể nói, ở khía cạnh nào đó, trận đại dịch Covid 19 thực sự đã giúp cho người Việt Nam ngày càng văn minh hơn.
Bài viết cùng tác giả:
>> Những chiến binh ngược dòng
>> Giới hạn trách nhiệm của quan chức
>> Chia sẻ bài viết của bạn cho trang Ý kiến tại đây.
(Học viện Hành chính Quốc gia)
