Hai trận triều cường cao mức lịch sử vừa qua đã "đánh gục" hàng loạt vườn sầu riêng, mít bạc tỷ ở miền Tây.
Chỉ sau một đêm nước dâng, những vườn cây trái xanh tươi chết rụi, trái rụng trắng. Hình ảnh những nông dân đứng nhìn vườn cây chết dần trong nước thật là chua xót.
Trước đây, vựa cây trái miền Tây chủ yếu trồng các loại cây truyền thống như vú sữa, nhãn, xoài, cam, quýt, vốn thích nghi tốt với khí hậu và thổ nhưỡng vùng đất phù sa.
Nhưng vài năm trở lại đây, khi sầu riêng, mít Thái lên ngôi, giá cao ngất ngưởng, người người đổ xô trồng. Có thời điểm, một quả mít nặng vài chục ký được bán cả triệu đồng. Nhờ sầu riêng, nhiều nhà chỉ sau một vụ thu hoạch đã có thể xây nhà, mua xe.
Gần một thập kỷ không có nước lớn, thậm chí người dân ở đầu nguồn ngóng lũ về để có cá tôm, khiến chúng ta quên rằng sầu riêng và mít đều là những loại cây khó tính. Chúng ưa ẩm nhưng không chịu được ngập úng. Khi triều cường hoặc mưa lớn kéo dài, chỉ vài ngày rễ bị úng là cây có thể chết hàng loạt.
Thế nhưng, phần lớn diện tích trồng sầu riêng, mít bị ảnh hưởng do hai đợt triều vừa rồi lại nằm ở những vùng trũng, đất bãi bồi, hệ thống đê bao, kênh thoát nước yếu ở miền Tây. Người nông dân thì rơi vào thế khó, vẫn chọn trồng vì thấy người khác trồng có lời.
Không quy hoạch vùng trồng, không nghiên cứu điều kiện thổ nhưỡng, không có biện pháp phòng ngừa thiên tai - đó là lý do khiến "giấc mơ tỷ phú sầu riêng" vỡ tan sau hai đợt nước lớn.
Vấn đề không chỉ nằm ở thiên nhiên biến đổi khôn lường, mà sâu xa hơn là cách chúng ta tổ chức sản xuất. Khi giá sầu riêng tăng, người dân ồ ạt chặt bỏ vườn cây cũ để trồng cây mới. Khi giá rớt, lại bỏ mặc, rồi quay sang cây khác. Cái vòng xoáy "được mùa - mất trắng - đầu tư lại" cứ lặp đi lặp lại.
Nếu xem lại bản đồ nông nghiệp, sầu riêng từng là cây đặc sản của miền Đông Nam Bộ - nơi có đất đỏ pha cát, nắng nhiều, đất thoát nước tốt. Còn miền Tây vốn là vùng trũng, chịu ảnh hưởng của thủy triều, mưa ngập.
Việc cố "ép" cây trồng giá trị cao vào vùng đất không phù hợp chẳng khác nào đánh cược cả gia sản với thiên nhiên.
Theo tôi, bài học lớn nhất là cần có quy hoạch vùng trồng rõ ràng, gắn với hạ tầng thủy lợi và thông tin khí tượng thủy văn cập nhật. Cần những chính sách hỗ trợ nông dân tiếp cận dữ liệu đất đai, nguồn nước, và hướng dẫn kỹ thuật chống ngập, chống hạn.
Phan Vĩnh