Sự việc ồn ào trên báo chí và mạng xã hội một tuần trước đó. Tôi hỏi người phụ xe, tại sao trẻ con có thể dễ dàng mua vé như vậy, anh ngơ ngác một lúc rồi nói: "Tôi cũng không được phổ biến quy định cụ thể nhưng tôi không để ý lắm chuyện này. Đôi khi các cháu sẽ bảo đi với người thân, hoặc người bán tự đoán trẻ đi cùng ai đó, trong xe có người nhà rồi... nên không hỏi thêm". Tài xế chuyến xe cũng phụ họa vào câu chuyện, rằng khi nhà xe đã bán vé rồi thì nhân viên nhà xe phải chịu trách nhiệm vận hành an toàn thôi chứ làm gì có quyền từ chối vận chuyển?
Đó là một lỗ hổng chính sách rất lớn trong vận chuyển hành khách trẻ em. Bé gái đã mua vé, lên xe khách và đi trót lọt qua nhiều chuyến, chỉ khi tới bến xe Ngã Tư Ga, TP HCM, một số tài xế nhận ra sự bất thường, cũng như đọc được thông tin tìm trẻ lạc do gia đình chia sẻ, hành trình của cháu mới gặp trục trặc.
Vé xe là một "hợp đồng" và nó đòi hỏi năng lực của chủ thể.
Bất kỳ ai khi nhận tấm vé xe khách và thanh toán tiền là họ đã chính thức giao kết một hợp đồng cụ thể. Tấm vé xe rất nhỏ nhưng nó là bằng chứng cam kết của nhà xe, phải chịu trách nhiệm vận chuyển hành khách từ điểm này đến điểm kia an toàn và được bảo hiểm theo những điều kiện cụ thể của pháp luật. Hợp đồng vận chuyển này phải tuân thủ các quy định của Bộ luật Dân sự 2015, trong trường hợp là vé điện tử còn phải tuân theo quy định của Luật Giao dịch điện tử 2023. Cụ thể, Khoản 3 Điều 21 Bộ Luật Dân sự 2015 quy định "Người từ đủ sáu tuổi đến chưa đủ mười lăm tuổi khi xác lập, thực hiện giao dịch dân sự phải được người đại diện theo pháp luật đồng ý, trừ giao dịch dân sự phục vụ nhu cầu sinh hoạt hàng ngày phù hợp với lứa tuổi".
Mua vé xe khách liên tỉnh rõ ràng không phải là một giao dịch nhằm phục vụ nhu cầu sinh hoạt hàng ngày thông thường của lứa tuổi dưới 15. Điều này đồng nghĩa trẻ em không thể tự mình xác lập, thực hiện giao dịch dân sự này. Vậy một đứa trẻ 13 tuổi mua vé xe khách liên tỉnh mà không có sự đồng ý của cha mẹ hoặc người giám hộ là một giao dịch vô hiệu. Tuy nhiên, thực tế việc bán vé vẫn diễn ra, cháu bé vẫn lên xe, và các chuyến đi vẫn tiếp tục cho thấy luật pháp có lỗ hổng.
Các tài xế cũng có lý riêng của họ khi khẳng định họ chỉ biết kiểm tra hành khách có vé hay không để vận chuyển, mà không thể từ chối mặc dù biết đó là trẻ em. Thực trạng này cho thấy sự thiếu vắng quy định cụ thể trong hệ thống vận tải hành khách đường bộ. Trong khi ngành hàng không có những quy định rất chặt chẽ về "trẻ em đi một mình" cũng như những điều kiện để vận chuyển trẻ em, như yêu cầu giấy tờ tùy thân hay cam kết từ phụ huynh, cung cấp dịch vụ giám hộ, thì với xe khách, tàu hỏa dường như vẫn chưa có một hành lang pháp lý tương xứng.
Các quy định hiện hành, dù đã được cập nhật với Luật Đường bộ 2024 hay Nghị định 158/2024/NĐ-CP, chủ yếu tập trung vào điều kiện kinh doanh, an toàn kỹ thuật phương tiện, và trách nhiệm chung của lái xe/doanh nghiệp.
Sự thiếu vắng này tạo ra một hệ lụy kép, nhà xe thiếu căn cứ để từ chối. Khi không có quy định rõ ràng, việc từ chối bán vé hoặc cho trẻ em lên xe trở thành một quyết định cảm tính, phụ thuộc vào lương tâm hoặc kinh nghiệm của từng nhân viên, nhà xe.
Trong khi đó, trẻ em đối mặt rủi ro cao, hình thành cơ hội cho những đứa trẻ vì lý do nào đó mà tham gia các chuyến đi một mình. Những vụ việc bắt cóc, buôn bán trẻ em có thể xảy ra mà không được phát hiện kịp thời.
Để không phải chứng kiến những câu chuyện tương tự, thậm chí là bi kịch hơn, cần sớm có giải pháp.
Việc đầu tiên là bổ sung và sửa đổi các văn bản pháp luật liên quan đến vận tải hành khách, quy định cụ thể về độ tuổi tối thiểu được phép đi một mình trên xe khách, tàu hỏa, theo nguyên tắc tương tự ngành hàng không đang áp dụng. Trẻ em bắt buộc phải có giấy tờ tùy thân, giấy cam kết của cha mẹ hoặc người giám hộ có xác nhận của chính quyền địa phương, và cả dịch vụ hỗ trợ đặc biệt đối với trẻ em đi một mình từ đơn vị vận tải.
Tiếp theo là đào tạo và phổ biến cho những chủ doanh nghiệp, người bán vé, người vận chuyển coi việc kiểm tra thông tin khách hàng, đặc biệt là hành khách nhỏ tuổi, là một phần không thể thiếu trong quy trình bán vé và soát vé lên xe. Đây không chỉ là tuân thủ pháp luật mà còn là trách nhiệm xã hội và đạo đức kinh doanh.
Cuối cùng chính là trách nhiệm trong giáo dục nâng cao kỹ năng giao tiếp của trẻ em, cha mẹ và những người thân, tạo ra một xã hội an toàn để trẻ học tập và rèn luyện thay vì tham gia các hoạt động mà từ đó trẻ dễ bị lừa hay dụ dỗ.
Điều 27 Luật Trẻ em năm 2016 quy định: "Trẻ em có quyền được bảo vệ dưới mọi hình thức để không bị bạo lực, bỏ rơi, bỏ mặc làm tổn hại đến sự phát triển toàn diện của trẻ em". Bé gái 13 tuổi may mắn đã trở về nhà an toàn, nhưng vẫn còn đó câu chuyện về những quyền căn bản của trẻ em không được bảo vệ. Nếu chúng ta không sớm lấp đầy những lỗ hổng trong quy định, áp dụng pháp luật và nâng cao trách nhiệm của toàn xã hội, những hành trình "xuyên Việt" đầy rủi ro của những đứa trẻ có thể sẽ không còn may mắn như vậy nữa.
Vũ Ngọc Bảo