Tại tờ trình dự thảo Luật sửa đổi Luật Đất đai 2024 đang lấy ý kiến, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề xuất bổ sung hai trường hợp Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng.
Theo đó, Nhà nước thu hồi đất để thực hiện dự án xây dựng cấp bách cho nhiệm vụ chính trị, đối ngoại; dự án trong khu thương mại tự do, trung tâm tài chính quốc tế, logistic. Các dự án quy mô lớn như khu đô thị, du lịch dịch vụ thương mại, văn hóa, thể thao do HĐND cấp tỉnh quyết định, cũng được Nhà nước hỗ trợ thu hồi đất.
Với trường hợp dự án thực hiện qua thỏa thuận nhận quyền sử dụng đất, chủ đầu tư đàm phán được trên 75% diện tích hoặc người có đất, Nhà nước sẽ thu hồi phần còn lại để giao cho họ.
Lý giải đề xuất sửa đổi, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết thực tế có nhiều dự án quy mô lớn, thúc đẩy phát triển địa phương, đóng góp nguồn thu lớn cho ngân sách nhưng chưa có quy định thu hồi đất, gây khó khăn cho quá trình tiếp cận đất đai và triển khai. Các dự án gồm chỉnh trang đô thị, hỗn hợp, khu thương mại tự do, trung tâm tài chính quốc tế, logistic, du lịch, dịch vụ thương mại, văn hóa thể thao...
Luật Đất đai hiện hành cũng chưa có quy định về thu hồi đất với trường hợp chủ đầu tư không đạt thỏa thuận phần diện tích đất còn lại, dẫn đến vướng mắc khi cần mặt bằng cấp bách. Hệ lụy là dự án "treo", lãng phí nguồn lực đất đai, làm chậm tiến độ đầu tư.
Liên quan đề xuất này, luật sư Phạm Thanh Tuấn, chuyên gia pháp lý bất động sản, ủng hộ cơ chế "Nhà nước thu hồi phần còn lại" khi chủ đầu tư đã thỏa thuận được trên 75% diện tích hoặc người có đất. Quy định này thể hiện sự linh hoạt gắn với thực tế, có thể khơi thông cho nhiều dự án "mắc kẹt" vì không đạt được sự đồng thuận tuyệt đối của người có đất.
Bất động sản khu Đông TP HCM. Ảnh: Quỳnh Trần
Tuy nhiên, việc áp dụng cơ chế này cần gắn với một số điều kiện chặt chẽ, đảm bảo lợi ích hài hòa giữa chủ đầu tư và người dân, hạn chế nguy cơ lạm dụng. Ông Tuấn cho rằng cần thiết lập mức giá trần hoặc khung giá tham chiếu làm cơ sở trong quá trình thỏa thuận, tránh tình trạng không công bằng giữa các hộ dân. Cùng với đó, tiêu chí xác định tỷ lệ 75% cũng cần được quy định rõ, như việc có loại trừ trường hợp đất tranh chấp, vắng chủ hay không.
Chuyên gia đề nghị bổ sung một cơ chế trung gian như chính quyền địa phương hoặc tổ chức độc lập làm cầu nối giữa chủ đầu tư và người dân, giúp hỗ trợ, hòa giải. Nếu các nỗ lực hỗ trợ, hòa giải không thành công, phương án Nhà nước thu hồi phần đất còn lại sẽ được xem xét.
Cũng tại dự thảo luật sửa đổi, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề xuất việc định giá đất không còn "nguyên tắc thị trường". Thay vào đó, Nhà nước quyết định giá đất, tức là quay lại như trước khi sửa luật hồi 2024. Quy định này nhằm đảm bảo nguyên tắc Nhà nước phải thực hiện quyền kiểm soát, quyết định giá đất trên thị trường sơ cấp, giúp bảo đảm ổn định thị trường bất động sản.
Tại hội nghị hôm 10/7, Thủ tướng Phạm Minh Chính cho biết Chính phủ sẽ đề xuất sửa đổi Nghị quyết 18, làm cơ sở sửa Luật Đất đai 2024 nhằm khắc phục bất cập về thu hồi đất, tài chính đất đai, kiểm soát giá đất. Một số nội dung được Thủ tướng yêu cầu nghiên cứu sửa đổi gồm hoàn thiện chính sách quản lý, sử dụng đất; giá đất, tài chính đất đai; chính sách giao đất, cho thuê đất, chuyển mục đích sử dụng đất...
Ngọc Diễm