Tiểu thuyết ra đời năm 1936, lấy bối cảnh cuộc nội chiến hai miền Nam Bắc ở Mỹ. Cuốn theo chiều gió kể cuộc đời nhiều biến cố của Scarlett O’hara - cô gái miền Nam xinh đẹp, mạnh mẽ và cuộc tình với chàng "dân chơi" bất cần Rhett Butler. Scarlett yêu đơn phương Ashley, vị hôn phu của người chị Melanie. Chuyện tình giữa hai người rơi vào bế tắc cho đến khi Rhett Butler quyết định buông bỏ, khiến Scarlett nhận ra tình cảm thật sự của mình.
Bìa "Cuốn theo chiều gió", sách 1272 trang, do công ty Đông A và NXB Hội Nhà văn liên kết ấn hành, 2021. Ảnh: Đông A
Trong khói lửa chiến tranh và những năm hậu chiến gian khổ, sức mạnh của tình yêu hiện hữu hơn bao giờ hết. Rhett yêu Scarlett vô điều kiện, dẫu biết trái tim cô không dành cho mình, anh vẫn ở bên, bảo vệ và chờ đợi, chứng kiến nàng trải qua hai cuộc hôn nhân. Sau cái chết của Frank, chồng hai của cô, Rhett lập tức cầu hôn Scarlett trước khi nàng lấy một người nào khác.
Anh chàng chín chắn, trải đời, luôn xuất hiện khi Scarlett gặp khó khăn. Sách có đoạn: "Lúc này nàng hiểu rằng Rhett đã đứng lặng lẽ sau lưng nàng làm hậu thuẫn, yêu nàng, hiểu nàng, sẵn sàng giúp đỡ. Rhett giúp nàng dứt khỏi xiềng trói của thủ tục để tang chồng. Rhett hộ tống nàng qua những phố bốc cháy, ầm ầm tiếng nổ, cái đêm Atlanta thất thủ, Rhett cho nàng vay tiền để gây dựng cơ nghiệp, an ủi nàng những đêm nàng thức giấc, khóc cuồng lên vì nỗi kinh hoàng trong mộng - chao, không một người đàn ông nào có thể làm thế mà không yêu ta đến điên dại". Anh yêu Scarlett bằng thứ tình cảm mà không người đàn ông nào trên đời này có được.
Cả hai nhân vật đều có ý chí mạnh mẽ và thường bất đồng quan điểm. Rhett trêu chọc, mỉa mai Scarlett như một cách che giấu tình cảm của mình. Anh dần trở nên tuyệt vọng khi nhận ra sự quan tâm, che chở từ anh không thể làm lu mờ hình bóng Ashley trong trái tim nàng. Chỉ đến khi chàng rời đi, Scarlett mới hiểu được tình cảm của mình, tình yêu của nàng đối với Ashley cũng chỉ như khi một đứa bé muốn với tới mặt trăng hão huyền, đó là tình yêu do nàng tự tưởng tượng ra.
Với Rhett, Scarlett thấy: "Nàng đã biết cái bến nương náu nàng tìm trong những cơn mê, nơi yên ổn ấm áp luôn luôn bị chìm lấp trong sương mù. Đó là Rhett, con người có đôi cánh tay mạnh mẽ để ôm ghì nàng, có bộ ngực rộng để nàng ngả cái đầu mệt mỏi vào, có cái cười giễu cợt để quy những lo âu của nàng về đúng tầm của chúng. Tại sao nàng không nhận ra là chàng yêu nàng, mặc dầu chàng thường buông những nhận xét trêu chọc ngược lại?"
Tiểu thuyết kết thúc ở cảnh Scarlett đứng trước ấp Tara ngập nắng, nàng quyết tâm theo đuổi tình yêu, chinh phục lại Rhett với câu thoại kinh điển: "Sau tất cả, ngày mai là một ngày mới".
Theo The Guardian, sức hút của Cuốn theo chiều gió nằm ở cách xây dựng nữ chính với tính cách thực dụng, lạc quan bậc nhất lịch sử văn chương. Khác các tiểu thư quý tộc miền Nam yếu đuối, dịu dàng, Scarlett mạnh mẽ, vượt ngoài khuôn phép. Ở tuổi 16, nàng sẵn sàng bày tỏ tình yêu với Ashley, rủ chàng đi trốn nhưng bị từ chối. Margaret Mitchell cho thấy sự trưởng thành của Scarlett theo thời gian. Trước đây, nàng ích kỷ và thực dụng, vì không có được tình cảm của Ashley mà thù ghét người chị luôn yêu thương mình, thậm chí chấp nhận kết hôn với người đàn ông khác để khiến Ashley ghen tuông. Trải qua chiến tranh khiến Scarlett mạnh mẽ hơn. Nàng không quan tâm cái nhìn của người đời, làm mọi cách để cứu lấy gia đình, bảo vệ người dân ở mảnh đất Tara yêu dấu.
Trên trang Goodreads, độc giả Justin Tate nhận xét: "Cuốn theo chiều gió là một kiệt tác của văn chương. Thật đáng kinh ngạc khi Mitchell sử dụng hài hòa cách xây dựng nhân vật, bối cảnh, xung đột, thể hiện quan điểm với giọng văn tường thuật, thể loại thơ tượng trưng và các thủ pháp văn học khác".
Tác phẩm nhấn mạnh bài học về sự vun vén trong tình yêu. Yêu thương phải đến từ hai phía, tình yêu dù vĩ đại đến mấy mà không được vun vén, chăm sóc thì cũng sẽ chết. Không chỉ có giá trị lịch sử, cuốn sách truyền tải thông điệp về bình đẳng giới qua hình ảnh những phụ nữ mạnh mẽ, kiên cường, thông minh nhưng không kém phần nhân hậu như Scarlett, Melanie, bà cô Fontaine.
Tiểu thuyết giúp Margaret Mitchel đoạt giải Pulitzer năm 1937. Năm 2010, sách bán 30 triệu bản trên toàn thế giới. Sau khi Joseph - cháu trai của Margaret Mitchell - qua đời năm 2011, bản quyền sách được tặng cho Tổng giáo phận Atlanta, giúp tổ chức này có hàng triệu USD. Hiện nay, sách ra khoảng 300.000 bản mỗi năm.
Tác phẩm truyền cảm hứng cho nhiều cây bút thế hệ sau sáng tạo các phần tiếp theo như Scarlett (1991), Rhett Butler's People (2007) hay Margaret Mitchell's Gone With the Wind: A Bestseller's Odyssey from Atlanta to Hollywood (2011). Tiểu thuyết được chuyển thể thành phim điện ảnh cùng tên năm 1939, giành tám trên 13 đề cử Oscar, bao gồm hạng mục Phim hay nhất.
Margaret Mitchell sinh năm 1900 trong một gia đình trí thức tại Atlanta, là tiểu thuyết gia người Mỹ. Cả cuộc đời, bà chỉ viết duy nhất tiểu thuyết Cuốn theo chiều gió. Nhà văn qua đời năm 1949 do tai nạn xe hơi. Thời gian sau, một tập hợp các tác phẩm thời thơ ấu của Mitchell và truyện ngắn bà viết khi còn là thiếu niên, có tên Lost Laysen (1996) được xuất bản.
Châu Anh