Trong phòng chạy thận của khoa Nội thận - Lọc máu, Trung tâm Tiết niệu - Thận học - Nam khoa, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM, bà Thiện nằm đọc báo, thi thoảng quay sang đáp lời khi bác sĩ thăm hỏi. Trên tay bà là đường ống nối với chiếc máy lọc máu quen thuộc một năm nay.

"Bỏ chạy thận là chết, nên mưa nắng tôi cũng cố gắng đúng lịch", bà nói.

PGS.TS.BS Vũ Lê Chuyên, Giám đốc Trung tâm Tiết niệu - Thận học - Nam khoa, cho biết bà Thiện là trường hợp chạy thận nhân tạo định kỳ rất đặc biệt bởi đã cắt hết hai quả thận do có u ác tính lớn chèn ép, cần triệt căn tránh lây lan đến các cơ quan khác. Bà mắc ung thư biểu mô tế bào thận (RCC), loại thường gặp nhất, chiếm khoảng 85% số ca mắc ung thư thận. Ung thư có thể ở một hoặc cả hai thận, trường hợp mắc cả hai bên thận chiếm 1-2%. Tại Việt Nam, người bị ung thư cả hai thận và phải cắt cả hai bên như bà Thiện khá hiếm, PGS Chuyên nói.

Không còn thận đảm nhận được nhiệm vụ lọc máu, đào thải chất độc ra ngoài, bà Thiện phải chạy thận suốt đời. Theo BS.CKII Nguyễn Thị Huê, thông thường ở người chạy thận nhân tạo, hai quả thận vẫn được giữ lại trong cơ thể nên những chức năng còn sót lại có thể hỗ trợ phần nào đào thải độc tố và duy trì cân bằng nội môi. Tuy nhiên, trường hợp bà Thiện thì mất hoàn toàn khả năng lọc máu tự nhiên. Nếu không chạy thận nhân tạo, các chất độc tích tụ trong máu mà không thể thải ra ngoài, cơ thể giữ nước và mất cân bằng điện giải, gây phù nề, tăng huyết áp, rối loạn nhịp tim do tăng kali máu, có thể nguy hiểm đến tính mạng khi không kịp thời điều trị.

Những ngày đầu chạy thận, bà Thiện cảm giác kiệt sức, buồn nôn, đau đầu hoặc tụt huyết áp. Nhiều lúc lo âu, chán nản vì phải sống nhờ máy móc, bà bi quan, "chỉ muốn được giải thoát". Nhờ gia đình động viên và bác sĩ theo sát hành trình, bà học cách thích nghi dần.

Một năm nay, bà duy trì đến bệnh viện lọc máu 3 lần một tuần, mỗi lần chạy thận nhân tạo kéo dài 3,5-4 giờ. Suốt thời gian này bà thường phải nằm yên trên giường hoặc ngồi trên ghế chạy thận, gần như không di chuyển để đảm bảo kim lọc máu ổn định, quá trình lọc máu diễn ra hiệu quả và an toàn. Về nhà, bà Thiện tuân thủ chế độ dinh dưỡng riêng, kiêng khem rất nhiều thứ, giảm tối đa lượng muối, bỏ gần như hoàn toàn những món yêu thích như chuối, cam, dừa... để giảm kali; kiêng sữa, hải sản, hạn chế phốt pho. Từ lúc chạy thận, bà không bị mất vị giác, ăn uống ngon miệng nhưng không dám ăn nhiều, sợ lượng chất độc tăng lên.

Thèm nước là nỗi ám ảnh của bệnh nhân chạy thận. Đặc biệt trong những ngày Sài Gòn nóng đỉnh điểm, bà khát khô cổ, môi nứt nẻ, nhưng chỉ được nhấp môi. Có hôm quá thèm nước, bà Thiện uống nhiều hơn bình thường nên bị phù phổi cấp, dịch ứ đọng trong phổi gây khó thở dữ dội, may mắn được người thân đưa đi cấp cứu kịp thời.

Từ đó bà tự nhắc mình kiểm soát lượng nước uống, thường chỉ giới hạn 500-800 ml/ngày, bằng cách chia nhỏ lượng nước, mỗi lần chỉ nhấp một ngụm. Hạn chế ăn đồ mặn, cay, ngọt vì gây khát nước. Giữa hai lần lọc máu, bà giữ cân nặng tăng không quá 1,5-2 kg. Bà chỉ uống thuốc bác sĩ kê đơn, tuyệt đối không sử dụng thuốc nam, thuốc bắc, thực phẩm chức năng... rao bán trên mạng, các thuốc không rõ nguồn gốc.

Những ngày không chạy thận, bà Thiện dành thời gian đi bộ tập thể dục, tăng cường sức khỏe, tham gia cộng đồng người chạy thận hoặc hoạt động thiện nguyện để giữ tinh thần lạc quan. Nhờ tuân thủ lịch lọc máu và chế độ dinh dưỡng, da dẻ bà không bị sạm đen, không phù nề, nhìn ngoài ít ai biết bà đang chạy thận. Bà mong sức khỏe ổn định để đủ điều kiện ghép thận trong tương lai.

Theo số liệu Globocan 2020, mỗi năm Việt Nam có khoảng 1.700-2.000 ca mắc mới ung thư thận. PGS Chuyên cho biết phương pháp điều trị ung thư thận tùy thuộc giai đoạn và sức khỏe của người bệnh. Các phương pháp chính bao gồm phẫu thuật cắt bỏ, liệu pháp trúng đích, liệu pháp miễn dịch, xạ trị hoặc hóa trị. Ở giai đoạn sớm khi khối u còn khu trú, phẫu thuật cắt u có thể giúp triệt căn ung thư. Song khi u phát triển lớn, không thể cắt thận bán phần, bác sĩ có thể phải cắt bỏ một hoặc hai bên thận. Nếu chức năng thận còn lại suy giảm nặng, hoặc không còn thận, người bệnh buộc phải chạy thận nhân tạo.

Việt Nam có khoảng 800.000 người cần lọc máu định kỳ, tuy nhiên hiện cả nước chỉ có trên 5.000 máy lọc thận, đáp ứng khoảng 30% nhu cầu. Tại khoa Nội thận - Lọc máu, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM, mỗi tháng có khoảng 700-800 lượt người bệnh lọc máu định kỳ. Hầu hết họ tuân thủ phác đồ của bác sĩ, đáp ứng tốt việc điều trị nên có thể vừa chạy thận vừa duy trì sinh hoạt thường ngày.

Hà Thanh

*Tên người bệnh đã được thay đổi