Bác sĩ Bạch Thị Chính - Giám đốc Y khoa, Hệ thống tiêm chủng VNVC - khuyến cáo như trên trong bối cảnh nhiều nơi trên cả nước ghi nhận ca mắc bệnh dại tử vong, có địa phương đã công bố dịch dại.

Hôm 1/12, bé trai 11 tuổi ở huyện Thanh Chương, Nghệ An tử vong sau hai tháng bị chó nhà cắn (nghi vật nuôi bị dại), chỉ đến thầy lang điều trị, không tiêm vaccine.

Nửa tháng trước, Trung tâm Y tế Lục Yên (Yên Bái) tiếp nhận 12 người phơi nhiễm dại khi bị chó chạy rông cắn và số ca có nguy cơ tăng cao. Cùng thời điểm, UBND huyện Nông Sơn (Quảng Nam) công bố dịch dại trên động vật khi có ba mẫu dương tính với dại. Trước đó, nơi đây phát hiện 5 con chó nghi mắc dại, trong đó 4 con cắn người.

Theo bác sĩ Chính, cao điểm bệnh dại mỗi năm thường là mùa hè, tháng 5-9. Tình trạng nhiều địa phương ghi nhận ổ dịch dại khi vào đông, thời tiết chuyển lạnh, nhiệt độ xuống thấp... là yếu tố cần lưu tâm.

Theo Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế), năm 2024, bệnh dại nước ta gia tăng đột biến. 8 tháng đầu năm ghi nhận 143.000 người tiêm vaccine dại, 65 ca tử vong ở 31 tỉnh, thành, tăng 10% so với cùng kỳ.

Bác sĩ Chính phân tích số ca dại ở người tăng cao, dễ bùng phát mọi thời điểm trong năm vì nhiều yếu tố: quản lý chó mèo lỏng lẻo, không rọ mõm, để chúng chạy rông, nhất là không tiêm phòng dại cho vật nuôi khiến chúng bị bệnh.

Số liệu từ Cục Thú y, cả nước có hơn 4,9 triệu hộ nuôi chó, mèo, tổng cộng đến 7,6 triệu con. Chương trình quốc gia phòng, chống bệnh dại quy định tiêm vaccine dại cho 70% tổng đàn giai đoạn 2022-2025. Song thực tế, một số địa phương quản lý khá lỏng lẻo.

Từ đầu năm tới cuối tháng 9, Quảng Nam có gần 6.000 người bị chó, mèo cắn, tăng gấp đôi cùng kỳ 2023. Toàn tỉnh ghi nhận 10 ổ dịch dại. Tỷ lệ tiêm phòng nhiều nơi chỉ dưới 20%, có huyện 0% (Phước Sơn).

Thống kê tại huyện Xuân Lộc, Đồng Nai - nơi ghi nhận ca tử vong do dại hồi tháng 8, trong phạm vi 200 m, tổng đàn chó 23 con và hầu hết chưa tiêm vaccine phòng dại.

Trước đó, ba tháng đầu năm nay, Cục thú y ghi nhận 56 ổ dịch tại 25 tỉnh, thành, với 86 con chó, mèo mắc bệnh, chết và tiêu hủy 192 con. Trong khi đó, tỷ lệ tiêm vaccine dại cho vật nuôi chỉ khoảng 30%.

Bên cạnh đó, hiện nhiều người dân vẫn có tâm lý chủ quan, nghĩ "chó nhà hoặc đã tiêm phòng cắn không sao", sợ vaccine dại ảnh hưởng sức khỏe dẫn đến không tiêm kịp thời.

Báo cáo của Cục Y tế dự phòng cho thấy, đầu năm nay, khoảng 43,8% người nghĩ "dại là bệnh thông thường nên không đi tiêm". Nhiều trường hợp tự chữa bằng biện pháp dân gian khiến bệnh trở nặng, tăng số ca mắc dại trong cộng đồng.

Theo bác sĩ Chính, hiện Việt Nam có hai loại vaccine ngừa dại - Verorab (Pháp), Abhayrab (Ấn Độ). Người bị động vật cắn, cào (chưa từng tiêm vaccine) gồm 5 mũi, vào các ngày 0-3-7-14-28, đường tiêm ở bắp. Hoặc 8 mũi vào ngày 0-3-7-28, tiêm trong da.

Trường hợp chủ động tiêm ngừa khi chưa bị vật nuôi cắn, phác đồ gồm ba mũi cơ bản (ngày 0-7-21 hoặc 0-7-28) và các mũi tiêm nhắc dành cho người có nguy cơ cao.

Nếu đã tiêm đủ số mũi vaccine, lần bị cắn, cào sau sẽ tiêm hai mũi vào ngày 0-3 qua đường bắp hoặc trong da.

Trường hợp đã phơi nhiễm cần phối hợp tiêm huyết thanh kháng dại. Khi bị chó mèo cắn, dù vết thương nặng, bạn chỉ cần chích thêm hai mũi vào ngày 0-3, không cần dùng huyết thanh kháng dại.

Ngoài ra, khi không may bị chó cắn mèo cào, mọi người cần rửa vết thương, hạn chế làm dập và không băng kín. Kịp thời đến cơ sở y tế để khám, tư vấn, tiêm vaccine, huyết thanh kháng dại; tuyệt đối không tự can thiệp hoặc nhờ thầy lang chữa trị.

Dại do virus dại gây ra, lây truyền từ động vật bị bệnh sang người qua vết cắn, cào, liếm... Thời gian ủ bệnh thường từ 2-8 tuần, có thể ngắn hơn hoặc kéo dài trên một năm, tùy mức độ tổn thương, vị trí vết thương và tải lượng virus xâm nhập cơ thể.

Các triệu chứng ban đầu gồm sốt, đau, cảm giác ngứa, châm chích hoặc nóng rát bất thường tại vết thương. Khi virus di chuyển đến hệ thần kinh trung ương, tình trạng viêm não và tủy sống tiến triển và gây tử vong.

Bác sĩ chỉ ra có hai dạng, một là bệnh dại hung dữ gây chứng tăng động, hành vi dễ bị kích động, ảo giác, thiếu sự phối hợp, sợ nước lẫn gió. Tử vong xảy ra sau vài ngày do ngừng tim, hô hấp.

Hai là bệnh dại thể liệt, chiếm khoảng 20% tổng số ca mắc ở người, thường diễn tiến chậm và kéo dài hơn so với thể dại hung dữ. Khi bị bệnh, các cơ dần bị tê liệt bắt đầu từ vị trí vết thương. Tình trạng hôn mê phát triển chậm, cuối cùng dẫn đến tử vong. Lưu ý, dạng này thường bị chẩn đoán sai, dẫn đến báo cáo không đầy đủ về bệnh.

WHO khuyến cáo virus dại thường tác động lên hệ thần kinh, tỷ lệ tử vong gần như 100%. Tổ chức này ước tính mỗi năm có 59.000 ca tử vong do dại, tạo gánh nặng tài chính cho người mắc lẫn cộng đồng. Ước tính năm 2018, chi phí phòng ngừa sau phơi nhiễm bệnh dại khoảng 108 USD (kèm phí đi lại và mất thu nhập).

Tại Việt Nam trong năm 2023, riêng vaccine và huyết thanh kháng dại cho người tốn khoảng 800 tỷ (chưa kể điều trị vết thương, tiêm vaccine cho chó mèo và chi phí gián tiếp khác).

Diệu Thuần