Bác sĩ Huỳnh Trần An Khương, Quản lý Y khoa, Hệ thống Tiêm chủng VNVC, cho biết có nhiều loại vi khuẩn sống trong đất. Trong đó, một số bệnh lây nhiễm cho người qua vết thương hở hoặc đường hô hấp, có thể dẫn đến tử vong. Bác sĩ Khương nêu 5 loại vi khuẩn tìm thấy trong đất và cơ chế lây cho người cùng biện pháp phòng ngừa như sau:
Nông dân, những người yêu thích làm vườn thường xuyên tiếp xúc bùn đất, có nguy cơ nhiễm những vi khuẩn nguy hiểm. Ảnh minh họa: Vecteezy
Bệnh Whitmore
Bệnh Whitmore do vi khuẩn Burkholderia pseudomallei gây ra. Loại vi khuẩn này tồn tại chủ yếu trong đất và nước bị ô nhiễm, thường xâm nhập qua vết thương hở hoặc đường hô hấp, đặc biệt vào mùa mưa.
Whitmore có biểu hiện rất đa dạng như sốt, loét da, viêm phổi, áp xe phổi, nhiễm trùng huyết, suy đa tạng... Bệnh có thể bị nhầm lẫn với viêm phổi, lao phổi, nhiễm trùng huyết do tác nhân khác. Khoảng 50% bệnh nhân bị suy giảm miễn dịch và khoảng 30% trường hợp tử vong có liên quan đến sốc nhiễm trùng. Người có bệnh nền như cao huyết áp, đái tháo đường thuộc nhóm nguy cơ cao mắc bệnh và biến chứng.
Bệnh uốn ván
Trong môi trường tự nhiên, vi khuẩn Clostridium tetani tồn tại dưới dạng nha bào. Chúng thường có trong đất cát, ruột và phân của động vật.
Nha bào uốn ván xâm nhập thông qua vết thương hở và phát triển thành vi khuẩn. Trong cơ thể, mầm bệnh tiết ra độc tố tấn công hệ thần kinh trung ương, gây co thắt cơ có thể dẫn đến suy hô hấp, rối loạn thần kinh thực vật, suy đa tạng và tử vong. Tỷ lệ tử vong của bệnh dao động khoảng 25-90%.
Người mắc bệnh thường chủ quan không xử lý đúng cách vết thương. Ví dụ tháng 12/2024, người đàn ông 62 tuổi ở Thanh Hóa, bị ngã trầy da ở chân khi đang làm ruộng, tự xử lý vết thương và đắp lá cầm máu, không tiêm vaccine. Sau đó, ông phải nhập viện do nhiễm trùng huyết và uốn ván.
Một bệnh nhân mắc bệnh uốn ván điều trị tại Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TP HCM. Ảnh: Khánh Hòa
Ngộ độc botulinum
Nha bào của vi khuẩn Clostridium botulinum có thể di chuyển, tồn tại và phát triển mọi nơi trong môi trường như đất, bụi, bùn, phân. Khi bị ngộ độc, bệnh nhân có thể liệt, yếu toàn bộ các cơ gây khó nuốt, khàn giọng, không mở mắt được, suy hô hấp, suy tim và có thể tử vong. Chất này độc gấp 7 triệu lần nọc rắn hổ mang, chỉ cần 0,03 mcg cũng khiến một người nặng 70 kg tử vong.
Môi trường yếm khí như thực phẩm đóng hộp không đảm bảo vệ sinh là điều kiện lý tưởng cho vi khuẩn phát triển. Năm 2020, Bệnh viện Chợ Rẫy từng tiếp nhận hàng chục ca ngộ độc botulinum sau ăn pate chay, phải điều trị tích cực.
Bệnh than
Bệnh than do vi khuẩn Bacillus anthracis gây ra. Vi khuẩn than có trong đất, nước và cây cỏ bị nhiễm bẩn, tồn tại đến vài thập kỷ nếu môi trường thuận lợi. Mầm bệnh lây cho người qua vết thương hở hoặc khi hít phải, ăn thịt động vật nhiễm bệnh.
Khi lây qua đường hô hấp, người bệnh sẽ nhiễm trùng nhiễm độc toàn thân với biểu hiện nhiễm trùng máu, viêm màng não. Tỷ lệ tử vong lên đến 90%, chỉ có 55% qua khỏi nếu được điều trị tích cực. Ở thể lây qua da và tiêu hóa, nếu không được điều trị kháng sinh đúng và kịp thời, bệnh có thể tiến triển nhiễm trùng nhiễm độc toàn thân và tử vong.
Hồi tháng 5, Thái Lan ghi nhận hai ca tử vong do bệnh than chỉ trong ba ngày, hơn 600 người nguy cơ phơi nhiễm. Hồi tháng 4, bệnh than cũng bùng phát ở Uganda, ba người tử vong. Việt Nam chưa có báo cáo ca bệnh than trong năm nay, song từng ghi nhận một số ca bệnh tại Điện Biên vào năm 2023.
Bệnh dịch hạch
Các loài gặm nhấm như chuột, sóc đất, sóc chuột, bọ chét chuột nhiễm vi khuẩn Yersinia pestis là trung gian truyền bệnh dịch hạch thường gặp. Con người sẽ nhiễm dịch hạch khi bị bọ chét, rận đốt hoặc khi ăn thịt chuột nhiễm bệnh, uống nguồn nước bị ô nhiễm.
Ngoài ra, mầm bệnh cũng xâm nhập vào vết thương hở và niêm mạc và lây qua đường hô hấp khi hít phải giọt bắn mũi họng của người bệnh. Bệnh dịch hạch có 4 thể, phổ biến nhất là thể hạch, ngoài ra còn có các thể nhiễm khuẩn huyết, phổi và viêm màng não. Khả năng lây lan nhanh, tỷ lệ tử vong lên tới 30-60%.
Người dân tiêm vaccine uốn ván tại Hệ thống Tiêm chủng VNVC. Ảnh: Khánh Hòa
Cách phòng bệnh
Đa số bệnh nói trên chưa có vaccine phòng bệnh. Do đó, mọi người cần giữ vệ sinh cá nhân sạch sẽ, sử dụng thiết bị bảo hộ như bao tay, ủng khi đi làm đồng. Không sử dụng các thực phẩm đóng hộp có dấu hiệu phồng, bẹp, biến dạng, mùi vị khác thường.
Khi có vết thương hở, mọi người nên rửa sạch với nước, dùng oxy già nhằm đẩy bụi, cát bẩn ra ngoài và cầm máu, sau đó rửa lại vết thương với xà phòng và lau khô, đến cơ sở tiêm chủng để bác sĩ đánh giá tình trạng vết thương, tư vấn tiêm vaccine ngừa uốn ván.
Từ 2 tháng tuổi, trẻ cần tiêm vaccine phối hợp ngừa uốn ván như 5 trong 1, 6 trong 1. Người lớn không rõ lịch sử tiêm chủng cần tiêm ba mũi trong vòng 7 tháng, sau đó tiêm nhắc 10 năm một mũi. Phụ nữ mang thai nên tiêm vaccine uốn ván để truyền kháng thể bảo vệ khi bé chào đời, ngừa uốn ván sơ sinh.
Nếu đã tiêm ngừa uốn ván đầy đủ, khi có vết thương, mọi người chỉ cần tiêm thêm một mũi vaccine và không cần dùng huyết thanh kháng uốn ván.
Huệ Lan