Làm việc tại TP HCM, Phó chủ tịch Hiệp hội doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam (EuroCham) Erick Contreras cho biết cảm nhận rõ những cơn mưa lớn ngày càng diễn ra thường xuyên hơn, gây ra tình trạng ngập úng và ùn tắc giao thông.
"Điều này dường như đã trở thành hình ảnh quen thuộc của thành phố", ông nêu trong hội nghị gặp gỡ giữa lãnh đạo thành phố và cộng đồng doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài 2025, diễn ra tuần qua.
Theo ông Erick, tác động ngày càng nghiêm trọng của biến đổi khí hậu đòi hỏi giải pháp sáng tạo và tư duy dài hạn. "Ở châu Âu, chúng tôi đã học cách 'sống cùng nước' thông qua mô hình 'thành phố bọt biển' (sponge city)", ông nêu giải pháp.
Khái niệm "thành phố bọt biển" (sponge city) theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) được dùng để mô tả các khu đô thị có khả năng "ngậm nước" cao như miếng bọt biển, thông qua giải pháp như cây xanh, hồ nước, công viên, hoặc cấu trúc phù hợp giúp hấp thụ nước mưa và ngăn ngừa ngập lụt.
"Họ thiết kế hạ tầng liên kết từ công nghiệp đến đô thị thông qua giải pháp xanh, có khả năng hấp thụ, điều tiết và thích ứng với dòng chảy tự nhiên, thay vì tìm cách chống lại hoặc ngăn cản chúng", ông Erick nêu.
Mưa lớn gây ngập trên đường Quốc Hương, TP HCM, ngày 8/10. Ảnh: Thanh Tùng
Hai tổ chức khác từ châu Âu cũng đề xuất TP HCM áp dụng ý tưởng tương tự. Chủ tịch Hiệp hội Thương mại Italy (Icham) Michele D'Ercole cho rằng TP HCM là đô thị của sông ngòi, kênh rạch, dễ tổn thương trước tác động nước biển dâng và ngập lụt. Vì vậy, mô hình "thành phố bọt biển" là cách để ứng phó.
Ông Thue Quist Thomasen, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Bắc Âu tại Việt Nam (NordCham) khuyến khích áp dụng giải pháp dựa trên tự nhiên như "thành phố bọt biển" tích hợp hành lang xanh lam, phục hồi rừng ngập mặn để tăng khả năng phòng chống lũ lụt, làm mát đô thị và đa dạng sinh học.
"Cách tiếp cận này bảo vệ tài sản, cải thiện chất lượng cuộc sống và khả năng cạnh tranh quốc tế", ông nói.
Mô hình này phát triển ở châu Âu và các thành phố lớn khác như Thượng Hải (Trung Quốc), New York (Mỹ) do ngày càng nhiều đô thị phải hứng chịu các trận mưa lớn và rủi ro ngập lụt. Mỗi thành phố tùy theo đặc thù, phát triển mô hình phù hợp riêng.
Ví dụ, Đức tập trung làm mái xanh, tường xanh. Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD), cách này mô phỏng chu trình tự nhiên, hấp thụ nước mưa, "ngậm" nước như miếng bọt biển cho đến khi thấm xuống đất hoặc bay hơi. Nhờ vậy, hệ thống thoát nước được giảm tải, góp phần ngăn hoặc ít nhất giảm thiểu tác động của ngập lụt.
Mái xanh trên các tòa nhà ở Đức. Ảnh: OECD
Năm 2019, khoảng hai phần ba các thành phố ở Đức đã yêu cầu đưa mái xanh vào kế hoạch phát triển, với lớp thể thực vật trung bình tối thiểu 10 cm. Một số thành phố hỗ trợ đến 50% chi phí đầu tư, tương đương 10-100 euro mỗi m2 và 500-100.000 euro mỗi dự án mái xanh.
Các thành phố châu Âu khác tập trung kết hợp giải pháp hồ điều tiết. Chương trình "Urban Greening" của London (Anh) trồng cây, tạo vườn mưa và hồ sinh thái. Kế hoạch "Cloudburst Master Plan" tại Copenhagen (Đan Mạch) biến công viên, đường phố và quảng trường thành "hồ chứa tạm thời" khi mưa lớn. Rotterdam (Hà Lan) có "Water Squares" - quảng trường có thể chứa nước mưa tạm thời, kết hợp với phát triển mái nhà xanh.
Hiện TP HCM cũng có một số giải pháp tương tự ý tưởng "thành phố bọt biển", như xây hồ chứa. Tháng 10, Trung tâm Phát triển hạ tầng kỹ thuật khu vực Thủ Đức đề xuất xây hồ điều tiết ngầm dưới sân bóng đá Linh Tây, khả năng trữ 13.000 m3 nước, giúp xử lý những khu vực ngập sâu trong khu vực.
Trước đó, thành phố từng đặt mục tiêu xây bảy hồ điều tiết (một hồ hở, sáu hồ ngầm) thuộc kế hoạch chống ngập từ năm 2021, trong đó dự án hồ Gò Dưa rộng 20 ha tại Thủ Đức với tổng vốn hơn 1.000 tỷ đồng. Tuy nhiên, các dự án đến nay vẫn "đứng yên" do vướng mắc về quy chuẩn kỹ thuật, đơn giá và nguồn vốn.
Vị trí đề xuất làm hồ điều tiết ngầm để giảm ngập cho khu vực Thủ Đức. Đồ họa: Khánh Hoàng
Theo Chủ tịch ICham Michele D’Ercole, TP HCM cần thêm hai biện pháp chủ động chống ngập, song song với áp dụng mô hình "thành phố bọt biển". Cụ thể, thành phố cần đầu tư vào hệ thống kiểm soát ngập quy mô lớn, gồm cổng ngăn triều, đê kè và nâng cấp hệ thống thoát nước.
Đồng thời, hệ thống cảnh báo sớm về ngập lụt, hiện tượng thời tiết cực đoan dựa trên dữ liệu cũng cần được xây dựng. "Hệ thống này nên kết hợp cảm biến, dữ liệu thời tiết và mô hình dự báo để đưa ra cảnh báo kịp thời cho người dân và doanh nghiệp, giúp họ chuẩn bị và giảm thiểu rủi ro", ông nêu.
Ngoài ra, ông Kim Nyoun Ho, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Hàn Quốc tại Việt Nam (KoCham) đánh giá TP HCM đang đối mặt vấn đề cấp thoát nước và sụt lún đất do khai thác nước ngầm quá mức. Theo thống kê, mỗi ngày địa phương khai thác khoảng 700.000 m3 nước ngầm, góp phần làm tăng hiện tượng sụt lún.
Vì vậy, KoCham đề xuất dùng công nghệ và hệ thống quản lý cấp nước của Hàn Quốc. Các doanh nghiệp nước này mong muốn hỗ trợ triển khai hệ thống lọc nước thông minh, công nghệ phát hiện rò rỉ và quản lý mạng lưới cấp nước hiện đại.
"Việc giảm dần khai thác nước ngầm và khuyến khích sử dụng nguồn sạch, an toàn cũng cần được triển khai đồng bộ, nhằm hướng tới một đô thị phát triển bền vững và hiện đại", ông Kim nói.
Theo Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam, thiệt hại về kinh tế do biến đổi khí hậu như ngập lụt tại TP HCM có thể lên đến 50 triệu USD mỗi năm. "Thành công kinh tế của thành phố phụ thuộc vào khả năng chống chịu với các rủi ro khí hậu", Chủ tịch NordCham Thue Quist Thomasen nhận định.
Viễn Thông