Israel ngày 9/9 không kích vào thủ đô Doha của Qatar, nhắm mục tiêu khu phức hợp nơi các lãnh đạo cấp cao Hamas gặp mặt, khiến 6 người chết, trong đó có một nhân viên an ninh Qatar. Động thái gây sốc bởi Qatar là quốc gia có chủ quyền, đồng minh của Mỹ tại Trung Đông và vẫn duy trì quan hệ với Israel.
Việc thủ đô một nước Arab lần đầu tiên bị tấn công kể từ Chiến tranh Vùng Vịnh năm 1991 khiến khu vực trở nên bất an, gieo hoài nghi vào cam kết an ninh từ Mỹ. Điều này đã thúc đẩy khối Arab xích lại gần nhau, bởi đòn giáng trực diện vào chủ quyền như vậy là điều không thể chấp nhận với họ.
"Các quốc gia Vùng Vịnh đang thúc đẩy theo đuổi quyền tự chủ chiến lược lớn hơn, quyết phòng ngừa rủi ro từ sự phụ thuộc vào ô an ninh của Mỹ", Sanam Vakil, giám đốc Chương trình Trung Đông và Bắc Phi tại Chatham House, cho biết. Đó là lý do ý tưởng về một "NATO của thế giới Hồi giáo" gần đây được nhắc đến ngày càng nhiều.
Vua Qatar Tamim bin Hamad Al-Thani (giữa) chủ trì hội nghị thượng đỉnh khẩn cấp các nước Arab - Hồi giáo tại Doha ngày 15/9. Ảnh: AFP
Ý tưởng về một lực lượng an ninh chung cho khối Arab đã xuất hiện từ lâu, sau khi Arab Saudi năm 2015 lập liên minh 34 quốc gia để đối phó chủ nghĩa khủng bố, nhưng chưa được triển khai. Đề xuất tương tự từng được nêu năm 2022, bao gồm cả Israel, để đối phó Iran. Tel Aviv từ chối vì đã tham gia mạng lưới Liên minh Phòng không Trung Đông do Mỹ dẫn đầu.
Khi Liên đoàn Arab và Tổ chức Hợp tác Hồi giáo (OIC) ngày 15/9 họp thượng đỉnh tại Qatar để bàn cách ứng phó Israel, ý tưởng này tiếp tục được Ai Cập, Iran, Iraq nhắc đến.
"Các mục tiêu tiếp theo bị nhắm đến có thể là bất kỳ thủ đô quốc gia Arab hay Hồi giáo nào. Lựa chọn đã rất rõ ràng. Chúng ta phải đoàn kết", Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian phát biểu. Cuộc họp thượng đỉnh là lần hiếm hoi có sự tham gia của Arab Saudi và Iran, cho thấy Israel đang trở thành vấn đề nhức nhối đến mức khiến hai quốc gia vốn là kình địch tại khu vực cũng phải tìm kiếm sự hợp tác.
Pakistan cũng muốn lập "lực lượng đặc nhiệm Arab - Hồi giáo" để đối phó với "âm mưu của Israel", tuyên bố Tel Aviv "không được phép ngang nhiên tấn công các quốc gia Hồi giáo và sát hại dân thường mà không bị trừng phạt". Islamabad nhấn mạnh 1,8 tỷ người Hồi giáo "đang dõi theo hội nghị để chờ đợi một lộ trình rõ ràng".
Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh (GCC), gồm Bahrain, Kuwait, Oman, Qatar, Arab Saudi và Các tiểu vương quốc Arab Thống nhất, thông báo đã kích hoạt điều khoản trong hiệp ước phòng thủ chung ký từ năm 2000 là "tấn công một nước thành viên đồng nghĩa với tấn công tất cả".
Ngày 17/9, Arab Saudi thông báo ký "hiệp ước phòng thủ chung chiến lược" với Pakistan, quốc gia Hồi giáo duy nhất đang sở hữu đầu đạn hạt nhân. Hai bên tuyên bố bất kỳ hành động xâm lược nào nhằm vào một nước sẽ được coi là hành động chống lại cả hai.
Cách diễn đạt này tương tự Điều 5 trong Hiệp ước NATO, văn kiện thiết lập nền tảng cho liên minh quân sự xuyên Đại Tây Dương.
"Các nước Arab, Hồi giáo cảm thấy họ không còn lựa chọn nào khác", Hussein Ibish, học giả tại Viện Các nước Arab, Mỹ, nói. "Nếu Mỹ nêu rõ các điều kiện để tăng cường phối hợp an ninh, họ đã không cần phải thực hiện ý tưởng quân sự này".
Giới quan sát lưu ý nỗ lực của các nước Arab giống như thành lập "NATO của khối Hồi giáo" để đối phó Israel, nhưng kết quả thực tế có thể khác.
"Liên minh kiểu NATO khó thành hiện thực, bởi nó ràng buộc các nước Vùng Vịnh phải tham gia những cuộc chiến họ không coi là quan trọng với lợi ích quốc gia. Trong khi đó, không lãnh đạo Vùng Vịnh nào muốn vướng vào xung đột với Israel", Andreas Krieg, nhà nghiên cứu tại Trường Nghiên cứu An ninh, Đại học Hoàng gia London, đánh giá.
Theo chuyên gia Cinzia Bianco thuộc Hội đồng Đối ngoại châu Âu (ECFR), giải pháp an ninh khả thi nhất cho Trung Đông là mô hình "6+2", gồm 6 nước GCC cùng với Thổ Nhĩ Kỳ và Ai Cập. Bà tin rằng mô hình này có thể được các bên sớm thảo luận.
Ông Krieg chung nhận định, cho rằng "6+2" sẽ phù hợp với tình hình thực tế hơn là "NATO của thế giới Hồi giáo".
Thổ Nhĩ Kỳ đang là "đối tác phi phương Tây đáng tin cậy nhất của Vùng Vịnh, có binh sĩ đồn trú ở Qatar từ năm 2017 và khả năng hành động nhanh chóng nếu khủng hoảng xảy ra", ông Krieg nói. "Ai Cập có quân đội mạnh trong khối Arab, nhưng một số nước Vùng Vịnh còn hoài nghi Cairo".
Khí tài của Pakistan tại lễ diễu binh mừng quốc khánh ở Islamabad tháng 3/2024. Ảnh: AFP
Ông Kreig và bà Bianco đều lưu ý ngay cả khi mô hình "6+2" thực sự được triển khai, nó cũng sẽ diễn ra chậm rãi và âm thầm.
"Phần lớn những thay đổi quan trọng sẽ diễn ra ở hậu trường", ông Krieg dự đoán. "Chúng ta sẽ thấy những tuyên bố chung, hội nghị thượng đỉnh và tập trận chung. Những công việc như chia sẻ dữ liệu radar, tích hợp hệ thống cảnh báo sớm, hay cho phép đặt căn cứ quân sự sẽ được tiến hành một cách kín đáo".
Ngoài ra, các quốc gia Vùng Vịnh, vốn lâu nay phụ thuộc nhiều vào ô an ninh của Mỹ, có thể mở rộng quan hệ quốc phòng với những nước khác, như Nga và Trung Quốc.
"Washington không còn được Vùng Vịnh coi là bên bảo đảm an ninh tối hậu, mà là đối tác đưa ra hỗ trợ có điều kiện và mang tính giao dịch. Vùng Vịnh đang dần thích nghi với ý tưởng và tìm cách xây dựng một cực an ninh do họ dẫn dắt, đứng ở vị trí trung gian giữa Iran và Israel", ông Kreig bình luận.
Như Tâm (Theo DW, Firstpost, DD News)