Công ty du lịch Amadive đang đề xuất đánh chìm tàu hàng Sheng Li, con tàu bỏ hoang hơn 4 năm tại vịnh Côn Sơn, để phát triển điểm lặn biển cao cấp tại Côn Đảo. Giám đốc Ngô Tuấn Tú cho biết con tàu dài 52 m, trọng tải 12.000 tấn, hiện đã xuống cấp nặng, chứa nhiều rác thải, dầu mỡ và thiết bị han gỉ.
Tàu Sheng Li hiện thuộc diện xử lý tài sản theo phương án do UBND tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu phê duyệt trước thời điểm sáp nhập, với kế hoạch bán đấu giá để thu hồi phế liệu. Giá khởi điểm là 1,7 tỷ đồng. Theo quy trình, tàu sẽ trải qua hai vòng đấu giá. Nếu không có đơn vị nào tham gia sau cả hai vòng, đề án đánh chìm tàu để phát triển du lịch lặn mới được xem xét triển khai.
Tàu hàng Sheng Li bỏ hoang hơn 4 năm ở vịnh Côn Sơn hiện han gỉ nặng. Ảnh: Ngô Tuấn Tú
Phó giám đốc Sở Du lịch TP HCM Lê Trương Hiền Hòa cho biết đã tiếp nhận đề xuất của doanh nghiệp. Ngành du lịch ủng hộ việc chủ động xây dựng sản phẩm mới, nhưng nhấn mạnh cần tuân thủ đúng quy trình và quy định hiện hành. Côn Đảo là điểm đến biển được khách quốc tế ưa chuộng, trong đó lặn biển là một trong những hoạt động nổi bật.
"Nếu được các sở, ngành đồng thuận và đơn vị triển khai đảm bảo yêu cầu, mô hình lặn tàu đắm có thể trở thành sản phẩm hấp dẫn, mang lại nguồn thu bền vững cho Côn Đảo", ông Hòa nói.
Bà Võ Thị Vân, Giám đốc Ban Quản lý Khu du lịch Quốc gia Côn Đảo, cũng cho rằng nếu tàu được đánh chìm đúng quy trình và nằm ngoài vùng bảo tồn, dự án có thể tạo trải nghiệm khác biệt cho du khách. Nhiều quốc gia đã triển khai mô hình tương tự, trong khi Việt Nam chưa có.
Một số chuyên gia cho rằng cần cân nhắc kỹ lưỡng nhiều yếu tố với đề xuất đánh chìm tàu. Ông Trần Tường Huy, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Du lịch Xã hội, nhận định ý tưởng đánh đắm tàu Sheng Li để phát triển du lịch lặn xác tàu (shipwreck diving tourism) "hấp dẫn ở góc độ marketing và trải nghiệm". Tuy nhiên, tính khả thi của đề xuất còn nhiều vấn đề.
Đầu tiên, cần xác định rõ thương hiệu du lịch của Côn Đảo là gì, để đảm bảo các sản phẩm, dịch vụ phát triển phù hợp với định hướng dài hạn.
Theo ông Huy, thị phần khách du lịch lặn biển chuyên nghiệp tại Việt Nam và Côn Đảo còn nhỏ, chủ yếu là khách quốc tế có kinh nghiệm và nhu cầu chuyên biệt. Lặn xác tàu không phải là loại hình mới trên thế giới. Nhiều điểm lặn nổi tiếng thường gắn với những con tàu có câu chuyện lịch sử, giá trị văn hóa hoặc yếu tố huyền thoại.
"Sheng Li chỉ là tàu hàng thông thường, không có yếu tố đặc biệt để tạo nên sức hút về mặt nội dung", ông Huy nhận định.
Theo ông, hệ sinh thái biển tại Côn Đảo vốn đã có nhiều giá trị tự nhiên như rạn san hô, rùa biển. Đây là những yếu tố quan trọng trong bảo tồn, đủ để phát triển sản phẩm lặn mà không cần thêm các can thiệp nhân tạo.
Thiên nhiên hoang sơ ở Hòn Trứng, Côn Đảo. Ảnh: Quỷ Cốc Tử
Về mặt an toàn, đề xuất cần kèm theo báo cáo đánh giá tác động môi trường (EIA), chứng minh quá trình đánh chìm không gây ô nhiễm, bao gồm việc loại bỏ hoàn toàn dầu mỡ, hóa chất và vật liệu độc hại.
Từ góc độ pháp lý, việc chủ động đánh đắm một con tàu dù đã vô chủ hoặc không còn giá trị kinh tế, phải có sự cho phép của nhiều cơ quan như Bộ Giao thông Vận tải, Bộ Quốc phòng, Bộ Tài nguyên và Môi trường, chính quyền địa phương.
Về hàng hải, khu vực đánh chìm phải nằm ngoài tuyến luồng tàu, không ảnh hưởng đến hoạt động của ngư dân và được xác định, đánh dấu rõ ràng trên hải đồ.
Về kỹ thuật, con tàu cần được xử lý sạch sẽ, loại bỏ triệt để chất ô nhiễm như dầu, amiăng hoặc chì. Việc đánh chìm phải bảo đảm tàu được cố định, không bị trôi theo dòng chảy biển và chọn vị trí có độ sâu phù hợp khoảng15-30 m, để đảm bảo an toàn và khả năng tiếp cận cho thợ lặn nghiệp dư trong phân khúc lặn giải trí.
Tiến sĩ Trần Thanh Tâm, giảng viên Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường, cho rằng việc đánh chìm tàu để tạo điểm lặn nhân tạo là một can thiệp lớn vào tự nhiên, có thể gây tác động đến môi trường, sinh thái và cả khía cạnh xã hội, kinh tế.
Theo ông Tâm, việc đưa vào một cấu trúc nhân tạo như xác tàu, nếu không được tính toán hài hòa với điều kiện tự nhiên, có thể phá vỡ sự cân bằng sinh thái.
"Một số quốc gia đã thực hiện mô hình chủ động đánh chìm tàu làm điểm lặn, nhưng hành động đó chắc chắn sẽ gây ảnh hưởng đến môi trường, vấn đề nằm ở chỗ tác động có ở mức chấp nhận được hay không", ông Tâm nói và cho biết thêm đề xuất nếu thông qua cần có báo cáo EIA toàn diện, xét đến nhiều yếu tố như khí hậu, dòng chảy, hải lưu, địa tầng và mức độ đa dạng sinh học của khu vực.
Ông Tâm lưu ý việc nghiên cứu cần được thực hiện kỹ lưỡng, không chỉ dừng ở đánh giá cục bộ mà phải mô phỏng khả năng lan truyền tác động trong toàn vùng biển. Việc lấy ý kiến từ cộng đồng địa phương cũng là yếu tố quan trọng trong quá trình ra quyết định.
"Ở các quốc gia đã triển khai mô hình tương tự, quá trình nghiên cứu thường rất nghiêm ngặt để hạn chế tối đa ảnh hưởng đến môi trường, ở đây là môi trường tổng thể, không chỉ tại điểm đánh chìm", ông Tâm nói và nhấn mạnh việc hình thành một hệ sinh thái mới dưới biển cần có tham vấn chuyên sâu từ các nhà hải dương học.
Doanh nghiệp đề xuất ý tưởng đánh chìm tàu kỳ vọng xác tàu sẽ trở thành rạn nhân tạo, thu hút du khách yêu lặn biển, giảm áp lực lên hệ sinh thái san hô tự nhiên.
"Chúng tôi xin khai thác độc quyền điểm lặn trong vòng 10 năm, đồng thời sẽ hoàn thiện báo cáo đánh giá tác động môi trường với sự hỗ trợ chuyên môn từ Vườn quốc gia Côn Đảo và Viện Kỹ thuật biển TP HCM", đại diện công ty Amadive nói.
Bích Phương