Vì sao những đứa trẻ tuổi teen bỏ nhà ra đi?

Là chủ một công ty đóng tàu ở miền Tây, anh Đức kỳ vọng Minh Tiến, con trai duy nhất, sẽ tiếp quản cơ nghiệp. Sau nhiều ngày tìm kiếm vô vọng, gia đình nhận tin một thiếu niên trạc tuổi Tiến chết đuối, thi thể không nhận dạng được.

Nghĩ là con đã gặp nạn, họ tổ chức mai táng, lập bàn thờ cho cậu.

Nhưng ba tháng sau, một nhân viên trung tâm Tương lai (Tổ chức hỗ trợ trẻ em ở TP HCM) tìm đến nhà báo tin Minh Tiến còn sống. Cậu bé đang được Trung tâm chăm sóc sau khi bị phát hiện ngủ bụi tại công viên Tao Đàn, TP HCM.

Ban đầu, Tiến liên tục khai man tên tuổi, quê quán. Thạc sĩ Trần Minh Hải, Giám đốc trung tâm, chỉ đạo nhân viên ngưng khai thác, tập trung xây dựng niềm tin. Gần một tháng sau, cậu mới tiết lộ danh tính thật và cho biết vì sao bỏ nhà đi.

Lý do rất đơn giản, Tiến mê vẽ nhưng bố mẹ không ủng hộ, bắt học tài chính để chuẩn bị sau này nối nghiệp. "Ba mẹ nói vẽ là phù phiếm, không cho con học", Tiến kể. Mâu thuẫn kéo dài khiến cậu gom tiền tiết kiệm, lặng lẽ rời quê lên TP HCM để "chứng minh bản thân". Nhưng sau một tháng cạn tiền, cậu phải ngủ ngoài công viên.

Dù vậy, Tiến vẫn từ chối về nhà, cho đến khi cha mẹ lên tận nơi thuyết phục. "Từ giờ con sẽ được sống đúng với đam mê", anh Đức hứa với con.

Minh Tiến chỉ là một trong hàng nghìn trẻ từng rời bỏ mái ấm để lang thang nơi thành thị. Theo tổ chức Quốc tế về quyền trẻ em Humannium, có hơn 65.000 trẻ sống lang thang tại các đô thị lớn, riêng Hà Nội khoảng 7.600 và TP HCM hơn 18.800 em.

Ông Đặng Hoa Nam, nguyên Cục trưởng Cục Trẻ em, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội (cũ), nhận định tình trạng trẻ 13–14 tuổi bỏ nhà đi đang có xu hướng gia tăng, thể hiện qua một loạt vụ việc lan truyền trên mạng xã hội gần đây. Dù chưa có thống kê chính thức, đây vẫn là hiện tượng đáng lo ngại.

Ông Trần Minh Hải, người có hơn 30 năm làm công tác với trẻ em đường phố, cho rằng trong xã hội hiện đại, dù điều kiện kinh tế khác nhau, nhiều cha mẹ đều mải mưu sinh, thiếu thời gian lắng nghe con, những đứa trẻ đang biến đổi mạnh mẽ về tâm sinh lý. Tất cả góp phần vào tình trạng trẻ em bỏ ra đi gia tăng.

Một nguyên nhân khác, nhiều phụ huynh dù có thời gian nhưng không biết cách trò chuyện với con. Họ chỉ biết ra lệnh, mắng mỏ hoặc lặp lại những lời dạy dỗ sáo rỗng.

''Khi không được kết nối, trẻ dù sống trong nhà cũng thấy cô đơn, tìm đến bạn bè hoặc mạng xã hội để được chia sẻ và có cảm giác được thấu hiểu", ông Hải nói. Đây là cơ hội cho những kẻ lừa đảo, với nhiều hình thức ngày càng tinh vi dụ dỗ trẻ rời nhà.

Khảo sát Vietnam Child Participation Survey Report 2024 do viện Quản lý và phát triển bền vững (MSD) thực hiện với trẻ em ở 6 tỉnh thành cho thấy chỉ 56,7% trẻ thường xuyên được cha mẹ lắng nghe và tôn trọng, đồng nghĩa gần một nửa không thực sự được chú ý.

Bên cạnh đó, khảo sát Sức khỏe tâm thần vị thành niên quốc gia 2023 cho thấy 1/5 trẻ có vấn đề tâm lý, nhưng chỉ 5,1% phụ huynh nhận ra con cần hỗ trợ.

Chuyên gia tâm lý Hoàng Hải Vân cho biết, nghiên cứu cho thấy trẻ vị thành niên bỏ nhà đi có nguy cơ cao mắc trầm cảm, rối loạn lo âu, nghiện game, nghiện chất cấm, bị lạm dụng hoặc gặp khó khăn trong học tập, giao tiếp.

Tuy nhiên, hành vi này không phải lúc nào cũng là biểu hiện trực tiếp của rối loạn tâm thần. Giai đoạn dậy thì là thời điểm biến đổi mạnh về sinh lý và cảm xúc, trẻ dễ buồn bã, tự ti, nổi giận trước chỉ trích hay áp lực. Nếu không được lắng nghe, các em có thể bỏ nhà để phản kháng hoặc trốn tránh căng thẳng.

Ở tuổi này, trẻ khao khát khẳng định bản thân, nên sự kiểm soát hoặc kỳ vọng áp đặt từ cha mẹ dễ khiến các em thấy ngột ngạt, muốn thoát ra để tìm tự do. Một số bỏ nhà vì bị hạn chế hoạt động như chơi game, đi chơi tối hoặc nổi loạn để thể hiện cá tính, từ đó dễ sa vào nhóm bạn xấu hay trào lưu lệch lạc.

Đây cũng là điều chị Minh Anh, 42 tuổi, ở Hà Nội, thấm thía sau sự cố con gái 13 tuổi biến mất. Minh Ngọc, con gái 13 tuổi của chị, được tìm thấy ở Tây Ninh sau bốn ngày mất tích, đi theo ''bạn trai'' quen qua game online hơn một năm. Người này thường xuyên nhắn tin tâm sự, gửi tiền mua điện thoại, vé xe, thậm chí hướng dẫn chi tiết từng bước di chuyển từ Hà Nội vào Nam.

Trước đó, Minh Ngọc vừa thi lại hai môn vì học lực sa sút, từng ở lại lớp một năm. Cha mẹ dùng nhiều cách ép học, mong con cải thiện, nhưng càng khiến em thu mình. "Không ai ngờ, trong lúc bức bối và cô đơn, con lại tìm chỗ nương tựa nơi một người xa lạ trên mạng", chị Minh Anh nói.

"Bạn trai ảo" hứa hẹn cuộc sống mới, rủ bỏ đi và Ngọc gật đầu không do dự. "Nó nói chỉ muốn thoát khỏi áp lực, tìm nơi được là chính mình", người mẹ nghẹn ngào.

Theo ông Đặng Hoa Nam, trẻ dưới 18 tuổi không thể bị đổ lỗi khi xảy ra sự cố. Các em chỉ phản ánh tác động từ gia đình, nhà trường, xã hội. Trách nhiệm đầu tiên thuộc về người lớn.

Ông đề xuất tăng cường giáo dục kỹ năng phòng tránh rủi ro trên mạng cho trẻ qua nhà trường, Đoàn, Đội, KOL và cha mẹ. Phụ huynh cũng cần trang bị kiến thức về tuổi dậy thì để hiểu và đồng hành cùng con.

Chuyên gia Hoàng Hải Vân khuyến cáo khi trẻ bỏ nhà đi, cha mẹ thường hoảng sợ hoặc tức giận, nhưng quan trọng nhất là giữ bình tĩnh để hành động đúng. Nếu còn liên lạc được, hãy nhắn tin bày tỏ sự lo lắng cho sự an toàn của trẻ nhưng không trách mắng.

Đồng thời kiểm tra phòng, nhật ký cuộc gọi, lịch sử tìm kiếm, mạng xã hội để tìm kiếm các manh mối về kế hoạch bỏ đi hoặc nơi trẻ đến. Tuy nhiên, khi làm điều này bố mẹ vẫn cần lưu ý tôn trọng ranh giới và quyền riêng tư của con.

Ngoài ra, ở những nơi con thường xuyên lui tới như nhà bạn thân, tiệm game, công viên và từ phía nhà trường có thể cung cấp thông tin hữu ích.

Nếu không có kết quả, cần báo công an càng sớm càng tốt. Trong một số trường hợp, đăng thông tin lên mạng xã hội cũng có thể giúp nhờ sức lan tỏa cộng đồng.

Chị Minh Anh làm đúng như lời chuyên gia khi biết con gái mất tích. Nhờ sự vào cuộc của công an và cộng đồng mạng, chị được người lạ cung cấp thông tin quan trọng, kịp thời có mặt trước khi con bị kẻ xấu đưa đi xa hơn. "Có người nói tôi lạnh lùng. Là mẹ, trong tình huống này ai chẳng lo sợ mất con, đau lắm chứ, nhưng không bình tĩnh sẽ không tìm ra giải pháp'', chị nói.

Chuyên gia lưu ý, đón trẻ trở về sau khi bỏ nhà đi là giai đoạn nhạy cảm, cần tinh tế. Cha mẹ nên thể hiện tình yêu thương vô điều kiện, lắng nghe không phán xét, thừa nhận sai sót nếu có và cùng con tìm giải pháp.

Nếu trẻ có dấu hiệu bất ổn hoặc phụ huynh quá tải, nên tìm đến chuyên gia tâm lý. Quan trọng là tạo môi trường yêu thương, an toàn để trẻ sẵn sàng kết nối lại với gia đình.

Về việc công khai danh tính, hình ảnh trẻ mất tích, ông Đặng Hoa Nam cho rằng trong một số tình huống là cần thiết để tìm kiếm. Nhưng khi sự việc kết thúc, các bên liên quan cần tôn trọng quyền riêng tư của trẻ.

Sau những ngày đầu nhẹ nhõm vì đón được con, chị Minh Anh đang nỗ lực mềm mỏng hơn, nhờ chuyên gia hỗ trợ tâm lý. "Nhưng tôi không chắc mình đủ kiên nhẫn để nhẹ nhàng mãi, và liệu con có bỏ đi lần nữa không", chị nói.

* Tên nhân vật đã được thay đổi.

Phạm Nga