Vì sao cúm bùng theo mùa lễ hội?

PGS.TS.BS. Phạm Quang Thái, Phó trưởng khoa Kiểm soát Bệnh truyền nhiễm, Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương cho biết như trên, thêm rằng dù cúm lưu hành quanh năm và không có đỉnh dịch cố định, nhưng các đợt bùng phát thường "nương theo" các dịp tăng hoạt động xã hội như Tết Nguyên đán, lễ hội hay mùa du lịch. Cuối năm còn là thời điểm nhiều sự kiện đông người được tổ chức như hội nghị, tổng kết, đám cưới.

PGS Phạm Quang Thái cũng cho biết, khi mọi người tập trung đông đúc và tiếp xúc gần trong các không gian kín, virus cúm rất dễ tìm được vật chủ để lan truyền. Chỉ cần xuất hiện một vài ca bệnh trong các tập thể như trường học hay sự kiện đông người, số lượng ca mắc có thể tăng vọt trong thời gian ngắn. Lý do là vì bệnh cúm lây truyền nhanh qua đường hô hấp, nước bọt hay dịch tiết mũi họng của bệnh nhân có chứa virus cúm khi ho, hắt hơi vào không khí. Virus cúm xâm nhập cơ thể qua đường mũi họng. Tỷ lệ lây lan mạnh hơn khi tiếp xúc trực tiếp và mật thiết, trong điều kiện thời tiết lạnh và ẩm thấp.

Hiện nhiều địa phương, đặc biệt Hà Nội ghi nhận số ca mắc cúm A có chiều hướng gia tăng mạnh. Từ đầu tháng 10 đến đầu tháng 11, bệnh viện Nhi Trung ương đã tiếp nhận hơn 3.700 ca cúm mùa, trong đó gần 500 bệnh nhi phải nhập viện điều trị. Tại bệnh viện Thanh Nhàn, lượng bệnh nhân đến khám vì cúm A tăng cao; 50% số ca nhập khoa truyền nhiễm là do cúm, đa phần rơi vào nhóm có bệnh nền và đã xuất hiện biến chứng viêm phổi khi nhập viện. Ổ dịch tại trường Phổ thông Dân tộc Nội trú THCS Con Cuông (Nghệ An) là một ví dụ về sự lây lan trong môi trường tập thể: gần 400 học sinh phải nghỉ học hồi tháng 11, ghi nhận 163 em mắc cúm A.

PGS Phạm Quang Thái nói trong mùa cúm 2025-2026, dữ liệu giám sát quốc tế ghi nhận sự chiếm ưu thế của chủng cúm A/H3N2 tại nhiều khu vực như Bắc Âu, Nam Á và Đông Nam Á. Virus A/H3N2 cũng được xác định là chủng lưu hành chính hiện nay tại Việt Nam. Phó giáo sư bổ sung, dù chưa ghi nhận sự thay đổi đáng kể về độc lực, các mùa dịch mà H3N2 chiếm ưu thế thường đi kèm số ca mắc, nhập viện và tử vong cao, đặc biệt ở người cao tuổi và trẻ nhỏ. Bác sĩ lý giải nguyên nhân khiến H3N2 dễ gây bùng phát mạnh năm nay chủ yếu do hai yếu tố. Thứ nhất, "lỗ hổng miễn dịch" khi cộng đồng ít tiếp xúc với H3N2 trong vài năm gần đây và tỷ lệ tiêm vaccine còn thấp. Thứ hai là khả năng thích nghi của virus, giúp H3N2 bám dính và nhân lên hiệu quả ở đường hô hấp trên, khiến việc lây lan qua giọt bắn trở nên rất dễ dàng.

Để chủ động phòng chống cúm mùa, Cục Y tế dự phòng khuyến cáo người dân cần đảm bảo vệ sinh cá nhân, che miệng khi hắt hơi; thường xuyên rửa tay với xà phòng với nước sạch; vệ sinh mũi, họng hàng ngày bằng nước muối. Giữ ấm cơ thể, ăn uống đủ chất để nâng cao thể trạng, hạn chế tiếp xúc với bệnh nhân cúm hoặc các trường hợp nghi ngờ mắc bệnh khi không cần thiết cũng giúp ngăn ngừa bệnh. Khi có triệu chứng ho, sốt, sổ mũi, đau đầu, mệt mỏi cần đến ngay cơ sở y tế để được khám, xử trí kịp thời.

PGS Phạm Quang Thái cho biết thêm, vaccine cúm tứ giá hiện nay vẫn bảo vệ tốt trước H3N2, vì chứa 4 chủng: H1N1, H3N2 và hai chủng cúm B. Phó giáo sư dẫn chứng các nghiên cứu đăng tải tại Viện Y tế quốc gia Mỹ, trong mùa cúm 2022-2023 tại Mỹ - thời điểm H3N2 lưu hành mạnh - vaccine đã giúp giảm 27-46% nguy cơ nhập viện và giảm tới 65-66% nguy cơ suy đa cơ quan hoặc phải thở máy. Các phân tích tổng hợp cho thấy vaccine tứ giá giúp giảm khoảng 45% nguy cơ nhập viện do H3N2, hiệu quả nhỉnh hơn so với vaccine tam giá.

Chuyên gia khuyến cáo, người dân nên tiêm vaccine cúm trước mùa lễ hội và các dịp tụ tập cuối năm, bởi cơ thể cần khoảng hai tuần để hình thành miễn dịch đầy đủ. Việc tiêm phòng không chỉ bảo vệ bản thân mà còn giảm nguy cơ mang mầm bệnh về nhà lây cho những người thân thuộc nhóm nguy cơ cao (trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai, người già, người bệnh nền). Ngoài ra, do tính chất biến đổi liên tục của virus và sự suy giảm kháng thể theo thời gian, việc tiêm nhắc lại hàng năm là cần thiết để duy trì khả năng bảo vệ bền vững.

Kim Anh