Theo đề án mới được Chính phủ phê duyệt, Việt Nam đặt mục tiêu nâng hạng từ thị trường cận biên lên thị trường mới nổi thứ cấp của tổ chức FTSE Russell ngay năm nay. Bộ trưởng Tài chính Nguyễn Văn Thắng giữa tháng này cho hay Việt Nam "đã nỗ lực đáp ứng các tiêu chí nâng hạng của FTSE". Tổ chức này sẽ công bố kết quả đánh giá vào ngày 7/10 (giờ địa phương).
Hiện nay, các tổ chức thường chia chất lượng thị trường thành ba nhóm chính: phát triển, mới nổi và cận biên. Mỗi tổ chức dựa trên các cơ sở, quan điểm, phương pháp luận riêng biệt khi đưa ra các tiêu chí xếp hạng thị trường của mình. Tuy nhiên, theo nghiên cứu của Học viện Ngân hàng, vẫn có một số điểm chung như quy mô thị trường, tỷ lệ sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài, khả năng tự do chuyển đổi ngoại tệ, phương thức thanh toán sau giao dịch và giao dịch bán khống, cho vay chứng khoán trên thị trường.
Sơ lược tiêu chí xếp hạng thị trường của FTSE Russell. Trong đó, GNI là tổng thu nhập quốc gia. Nguồn: MBS
Việc xếp hạng thị trường được manh nha từ năm 1884. Khi đó, để theo dõi xu hướng thị trường và cung cấp cho độc giả cách nhìn dễ hiểu về chuyển động chung của giá cổ phiếu, nhà báo chuyên mảng tài chính Charles Dow và đồng nghiệp đã tạo ra chỉ số thị trường đầu tiên trên thế giới Dow Jones Railroad Average, về sau được phát triển thành Dow Jones Industrial Average (DJIA). Từ đó, nhiều chỉ số khác được sinh ra trên thị trường chứng khoán.
Đến nửa sau thế kỷ XX và đầu thế kỷ XXI, các tổ chức tư nhân chuyên nghiệp như FTSE Russell và MSCI ra đời để cung cấp các chỉ số và phân loại các thị trường chứng khoán trên toàn cầu. Trong bản báo bạch của FTSE Russell, họ cho biết sự ra đời của các tổ chức gắn liền với nhu cầu ngày càng tăng của các nhà đầu tư và các tổ chức tài chính về việc đánh giá mức độ phát triển, rủi ro và tiềm năng của thị trường chứng khoán quốc gia trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu.
FTSE Russell cho hay khi chứng khoán ngày càng phổ biến và hình thành nhiều sàn giao dịch trên toàn cầu, giới đầu tư bắt đầu nghĩ đến việc không chỉ bó chân trong nước mà cần mang tiền ra nước ngoài phân bổ để gặt hái thêm lợi nhuận. Xu hướng toàn cầu hóa này khiến việc theo dõi các chỉ số ngày càng được chú ý và quan trọng hơn, nhà đầu tư có nhu cầu được các tổ chức chuyên nghiệp độc lập đánh giá, xếp hạng, phân loại các thị trường để giúp họ định hướng dòng tiền hợp lý.
"Các nhà đầu tư luôn cần có cách tiếp cận khách quan và nhất quán trong việc phân loại các thị trường", tổ chức này nhận định.
Nhà đầu tư đang theo dõi bảng điện tử tại trụ sở một công ty chứng khoán ở TP HCM. Ảnh: Quỳnh Trần
Theo nghiên cứu từ Trường Kinh doanh EDHEC - một trong 10 trường kinh doanh hàng đầu châu Âu, với nhiều tổ chức phương Tây, việc xây dựng một điểm chuẩn và đo lường hiệu suất danh mục liên quan đến điểm chuẩn đó là trọng tâm trong quá trình đầu tư của họ. Điểm chuẩn được chọn thường là một chỉ số hoặc sự kết hợp của nhiều chỉ số thị trường. Các chỉ số này gần như là tài liệu tham khảo cuối cùng, không chỉ cho việc phân bổ chiến lược mà còn là thước đo hiệu quả quản lý đầu tư. Do đó, đánh giá chất lượng của các chỉ số thị trường là nhu cầu cần thiết với các nhà đầu tư tổ chức, nhất là các quỹ đầu tư như quỹ tương hỗ và quỹ hoán đổi danh mục (ETF).
FTSE Russell thông tin đến cuối năm 2024, có hơn 4.900 tỷ USD tài sản sản phẩm đầu tư được theo dõi thụ động bởi các chỉ số của họ. Ngoài ra, khoảng 20.000 tỷ USD tổng tài sản được quản lý trong các quỹ đầu tư có tham khảo bộ chỉ số của FTSE Russell. Còn với MSCI, hơn 1.400 quỹ ETF cổ phiếu được liên kết với các chỉ số của họ. Tổng tài sản trong các quỹ ETF này đã vượt qua 2.000 tỷ USD vào giữa tháng 7, tốc độ tăng trưởng đạt 17% kể từ đầu năm. Tính thêm các tài sản thu nhập cố định và quỹ tương hỗ, con số trên đạt 17.000 tỷ USD.
Nhiều nhóm phân tích trong nước nhận định nâng hạng thị trường là yếu tố hỗ trợ đà tăng của VN-Index trong những tháng cuối năm. Sự kiện này cũng mở cánh cửa cho dòng vốn đầu tư nước ngoài chảy mạnh vào chứng khoán Việt Nam.
Các nhóm phân tích đều cho rằng xét về trung và dài hạn, hầu hết thị trường được nâng hạng có giá trị giao dịch tăng mạnh nhờ thu hút dòng vốn nước ngoài. Theo Dragon Capital, khi Việt Nam được đưa vào các chỉ số như FTSE Emerging Market, lập tức các quỹ thụ động và ETF phải cân bằng danh mục đầu tư của họ tại thị trường theo tỷ trọng được phân bổ.
Ước tính của Chứng khoán VPBank (VPBankS) cho thấy, dòng vốn đổ về thường cao gấp 5-7 lần bình quân giai đoạn trước khi được nâng hạng, tức khoảng 3-7 tỷ USD khi quyết định nâng hạng có hiệu lực. Trong khi đó, Công ty Chứng khoán Vietcap cho rằng con số có thể dao động 6-8 tỷ USD.
Với góc nhìn lạc quan hơn, HSBC cho rằng việc FTSE nâng hạng có thể hút tối đa 10,4 tỷ USD vốn ngoại vào thị trường chứng khoán Việt Nam. Tuy nhiên, HSBC lưu ý dòng vốn thực tế sẽ khiêm tốn và phân bổ theo từng giai đoạn bởi FTSE thường thông báo trước khoảng 6 tháng khi thay đổi phân loại một thị trường.
Tuy nhiên, được nâng hạng không đồng nghĩa chỉ số và thanh khoản của thị trường sẽ bùng nổ ngay lập tức. Theo thống kê nhiều thị trường trước đó cho thấy, thanh khoản thường tích cực trong giai đoạn 4 tháng trước khi công bố quyết định chính thức. Nhà đầu tư nước ngoài mua ròng nhiều hơn vào tháng có kết quả, sau đó giảm dần hoặc chuyển sang bán ròng.
Trong phiên họp thường niên cuối tháng 9, ông Nguyễn Duy Hưng, Chủ tịch Hội đồng quản trị Chứng khoán SSI, cho rằng nâng hạng không phải là "phép màu". Thị trường trước và sau ngày công bố không thể là hai thị trường hoàn toàn khác nhau.
"Không nên nghĩ rằng khi có quyết định nâng hạng của tổ chức ở bên ngoài, thị trường sẽ tăng một cách ồ ạt. Tôi nghĩ nâng hạng giống một 'giấy chứng nhận' rằng thị trường Việt Nam đã tiến một bước để phù hợp với các chuẩn quốc tế", ông Hưng nói thêm.
Tất Đạt