Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 8/10 thông báo Israel và Hamas đã nhất trí "giai đoạn đầu tiên" trong kế hoạch hòa bình Gaza được ông thúc đẩy, sau nhiều ngày đàm phán tại Ai Cập. Theo trung gian Qatar, các bên đã nhất trí về tất cả điều khoản của giai đoạn, gồm chấm dứt giao tranh, trả tự do cho con tin và tù nhân Palestine, đưa viện trợ nhân đạo vào Gaza.
Hamas đang giữ khoảng 48 con tin Israel, trong đó khoảng 20 người được cho là vẫn còn sống. Nhóm dự kiến trao trả toàn bộ con tin còn sống trước, trong khi thi thể những con tin đã chết sẽ được bàn giao theo từng giai đoạn sau này. Đổi lại, Israel dự kiến trả tự do cho khoảng 2.000 tù nhân Palestine.
Các nguồn thạo tin cho biết trong số tù nhân Hamas muốn Israel trao trả có Marwan Barghouti, thủ lĩnh 66 tuổi của phong trào Fatah, được coi là lãnh đạo tiềm năng của Nhà nước Palestine. Nhưng với Israel, Barghouti là "lằn ranh đỏ", bởi trả tự do cho tù nhân này có thể thay đổi cán cân chính trị tại khu vực.
Thủ lĩnh phong trào Fatah Marwan Barghouti phát biểu tại Bờ Tây tháng 1/2001. Ảnh: AFP
Barghouti sinh tháng 6/1959 tại làng Kobar, gần thành phố Ramallah ở Bờ Tây, khi đó còn nằm dưới sự kiểm soát của Jordan. Năm 1967, binh sĩ Israel đẩy lùi lực lượng Jordan khỏi Bờ Tây trong Cuộc chiến 6 ngày và bắt đầu chiếm đóng vùng lãnh thổ.
Barghouti tham gia phong trào bất bạo động phản đối Israel từ khi còn đi học. Nhận ra con đường này không thể chấm dứt tình trạng chiếm đóng, năm 15 tuổi, ông gia nhập Fatah, phong trào chính trị hàng đầu của Palestine và bị Israel cấm hoạt động.
Năm 1978, Barghouti bị lực lượng Israel bắt với cáo buộc là thành viên của một tổ chức vũ trang Palestine và ngồi tù hơn 4 năm. Ông tranh thủ học tiếng Do Thái trong thời gian này.
Sau khi được trả tự do năm 1983, Barghouti theo học ngành lịch sử và khoa học chính trị tại Đại học Birzeit ở Bờ Tây. Ông tiếp tục hoạt động chính trị, tổ chức các cuộc biểu tình của sinh viên, gây dựng lực lượng ủng hộ Fatah trong giới thanh niên Palestine.
Năm 1987, khi phong trào nổi dậy (intifada) lần thứ nhất của người Palestine bùng nổ, Israel trục xuất Barghouti sang Jordan. Ông không thể trở lại Bờ Tây cho đến khi Israel và Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO), trong đó Fatah là phong trào dẫn dắt, ký Hiệp ước Oslo chấm dứt chiến sự.
Barghouti về Bờ Tây năm 1994 và tốt nghiệp đại học. Ông ủng hộ tiến trình hòa bình theo giải pháp hai nhà nước, nhưng hoài nghi về các cam kết của Israel. Cùng năm, ông trở thành tổng thư ký Fatah. Năm 1995, ông lập Tanzim, cánh vũ trang của Fatah, nhằm đối trọng với Hamas, nhóm vũ trang vừa thành lập có quan điểm dùng bạo lực cho vấn đề Israel - Palestine.
Năm 1996, Barghouti được bầu làm nghị sĩ Hội đồng Lập pháp Palestine, cơ quan lập pháp của Chính quyền Palestine. Ông được nhiều thủ lĩnh phe phái tôn trọng, thường xuyên liên hệ các chính trị gia, quan chức Israel theo đường lối hòa bình.
Hè năm 2000, sau khi hội nghị thượng đỉnh giữa Israel và Palestine do tổng thống Mỹ Bill Clinton chủ trì tại Trại David thất bại, Barghouti mất niềm tin vào tiến trình hòa bình và cho rằng "intifada thứ hai" sẽ sớm xảy ra. Tháng 9 cùng năm, dự đoán này thành hiện thực, khi lãnh đạo đối lập Israel Ariel Sharon đến thăm Jerusalem, khiến người Palestine phẫn nộ.
Là thủ lĩnh Fatah và chỉ huy Tanzim, Barghouti dẫn đầu các cuộc tuần hành đến điểm kiểm soát của Israel và đụng độ với binh sĩ nước này. Ông khích lệ người Palestine bằng các bài phát biểu, ủng hộ dùng vũ lực để buộc Israel rút khỏi Bờ Tây và Gaza.
Fatah xuất hiện thêm một cánh vũ trang là Lữ đoàn al-Aqsa. Nhóm đã thực hiện các vụ tấn công nhằm vào binh sĩ Israel, trong đó có đánh bom tự sát khiến 30 người chết tháng 3/2002. Israel mở chiến dịch đáp trả, truy lùng Barghouti, cho rằng ông liên quan al-Aqsa.
Binh sĩ Israel theo dõi điện thoại của Barghouti và bắt ông vào tháng 4/2002. Barghouti bị đưa ra xét xử với cáo buộc chủ mưu một số vụ tấn công chết người và lĩnh 5 án tù chung thân. Ông không bào chữa, chỉ tuyên bố không công nhận tính hợp pháp của tòa án.
Trong thời gian ngồi tù, Barghouti tiếp tục hoạt động chính trị, thuyết phục các nhóm vũ trang Palestine dừng hành động thù địch, khiến intifada lần hai tạm lắng từ tháng 6/2003 cho đến khi Israel hạ sát thủ lĩnh Hamas vào tháng 8 cùng năm.
Năm 2006, Barghouti soạn tài liệu trong đó thủ lĩnh các phe phái Palestine đang ngồi tù ở Israel cùng kêu gọi thành lập Nhà nước Palestine theo biên giới trước năm 1967 và hồi hương người tị nạn Palestine. Năm 2007, ông giúp thiết lập Hiệp định Mecca hướng đến thiết lập chính phủ đoàn kết cho người Palestine.
Qadoura Fares, một cấp phó trung thành của Barghouti, nói nhiều chính trị gia Palestine từ lâu đã nhận ra sức ảnh hưởng của thủ lĩnh Fatah. Khi biết Barghouti muốn tranh cử tổng thống Palestine năm 2005 từ trong tù, ông Mahmoud Abbas, cũng thuộc Fatah, đã nhờ Fares thuyết phục đối thủ rút lui. Fares đến gặp Barghouti và hai người có cuộc trò chuyện căng thẳng.
"Tôi nói rằng 'hãy tưởng tượng rằng vào ngày 10/1/2005, chúng tôi có tổng thống mới là Marwan Barghouti và ông bị cô lập'", Fares kể lại với ABC. "Vậy ông có thể làm gì cho người Palestine? Barghouti nhìn tôi vào hỏi lại 'thế ông Abbas có thể làm được gì?'".
Barghouti nói với Fares rằng Israel sẽ không nhượng bộ gì trong đàm phán với ông Abbas. Barghouti rút lui một tháng trước ngày bỏ phiếu. Ông Abbas đắc cử và là Tổng thống Palestine đến hiện tại.
"Ông Marwan có tầm nhìn và là một người nghiêm túc", Fares cho biết, thêm rằng ông tin Barghouti sẽ đắc cử nếu Palestine tổ chức bầu cử lúc này.
Thủ lĩnh phong trào Fatah Marwan Barghouti (giữa) được áp giải đến tòa án ở Jerusalem hồi tháng 1/2012. Ảnh: Reuters
Giới chuyên gia đánh giá Barghouti là thủ lĩnh Palestine có tính chính danh vượt xa tính phe phái. Những người ủng hộ Hamas, phe trung thành với Fatah đều ủng hộ ông, trong khi cơ quan an ninh Israel phải dè chừng. Một số người còn ví Barghouti là "Nelson Mandela của Palestine", tin ông có thể đưa họ đến tự do.
Truyền thông Israel cho biết Thủ tướng Benjamin Netanyahu ngày 6/10 đã cam kết với Bộ trưởng An ninh Ben Gvir rằng Barghouti sẽ không có tên trong bất kỳ đợt trao đổi tù nhân nào liên quan vấn đề Gaza.
"Với người Palestine, Barghouti là biểu tượng kháng chiến. Với người Israel, ông là người 'có đôi tay vấy máu'. Do đó, việc Barghouti được tự do vừa là rủi ro, vừa là cơ hội", Moises Salinas Fleitman, học giả về xung đột Israel - Palestine, hiệu trưởng Đại học ORT Mexico, bình luận với Times of Israel.
Như Tâm (Theo CNN, BBC, Britanica)