Trận bom khiến 16 thanh niên xung phong hy sinh 53 năm trước

Hôm nay tròn 53 năm sau trận bom ở bến phà Long Đại 2 trên tuyến đường 15, thuộc đường Trường Sơn năm xưa. Cùng đồng đội của Đại đội C130, Tiểu đoàn 2, Sư đoàn 571, Đoàn 559, về thăm di tích, ông Vũ Thế Huyền, 71 tuổi, đọc tấm bia ghi danh rồi dừng lại tên Bùi Năng Đắc.

"Đáng lẽ vị trí này là tên tôi, không phải anh Đắc. Hôm đó do hoán đổi công việc nên tôi mới sống sót", ông nói. Anh Đắc hy sinh trong trận bom ở tuổi 22 cùng với người yêu là chị Ngô Thị Đông, 19 tuổi.

Ông Huyền hồi tưởng tháng 4/1971, khi mới 17 tuổi, ông cùng 134 thanh niên huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình cũ, nay là tỉnh Hưng Yên, tham gia thanh niên xung phong thuộc Đại đội C130. Họ lên đường trong bối cảnh Mỹ ráo riết thực hiện chiến tranh phá hoại miền Bắc.

Những chàng trai, cô gái quê hương năm tấn hành quân vào tỉnh Quảng Bình cũ làm nhiệm vụ mở đường, đảm bảo giao thông thông suốt trên đường Trường Sơn - tuyến đường chi viện chính từ miền Bắc cho miền Nam. Công việc chính của Đại đội C130 là phá đá mở đường, san lấp hố bom, ứng cứu hàng hóa, dời bom cho xe qua. Thanh niên xung phong cũng lên rừng chặt cây làm hầm chữ A tại các điểm tập kết hàng để bộ đội và người dân ở khi địch bắn phá.

Cuối năm 1971 đầu năm 1972, Đại đội C130 mở đường 10 nhằm chia sẻ cho đường Trường Sơn. Để chặt đứt đường này, Mỹ thả thiết bị trinh sát gọi là cây nhiệt đới, có khả năng phát hiện người, vũ khí, xe cơ giới... qua chấn động, từ trường và âm thanh. Nếu tìm thấy thiết bị trinh sát tức khu vực đó bị lộ, bộ đội, thanh niên xung phong phải di chuyển.

 

 

Trận bom khiến 16 thanh niên hy sinh 53 năm trước

Sau khi đường 10 bị lộ, cuối tháng 7/1972, Đại đội C130 chuyển đến phà Long Đại 2 trên đường 15, cách phà Long Đại 1 gần một km về phía thượng nguồn sông Long Đại. Khu vực này là trọng điểm bắn phá của Mỹ. Đối phương cho máy bay trinh sát quần thảo, phát hiện mục tiêu thì điều máy bay AD4 bắn đạn xối xả, DA6, F-111, B-52 thả bom liên tục. Ngoài biển, pháo từ Hạm đội 7 bắn vào suốt ngày.

Đối phó với Mỹ, tại phà Long Đại 2 có một đại pháo phòng không 57 mm, nhưng tầm bắn thấp, không thể hạ được máy bay. Các chàng trai, cô gái đã vượt qua điều kiện khắc nghiệt nơi núi rừng với những bệnh ghẻ lở, hắc lào, nặng hơn là sốt rét hành hạ, quyết tâm "Sống bám cầu, bám đường - Chết kiên cường, dũng cảm".

Sáng 19/9/1972, ông Huyền cùng 14 người được phân công chèo thuyền qua sông Long Đại chở đá về bốc dỡ lên bờ. Đồng đội Bùi Năng Đắc lên rừng chặt cây về làm hầm chữ A. Do anh Đắc bị ngứa gây lở loét nên hai người đổi việc.

Hơn 14h cùng ngày, 12 người đứng trên bờ, 3 người đang chèo thuyền chở đá từ bờ nam qua bờ bắc sông Long Đại thì máy bay trinh sát Mỹ phát hiện, bắn pháo khói vào bến phà Long Đại 2 báo mục tiêu để máy bay thả bom. 12 người đứng trong bờ vội chạy vào hai căn hầm chữ A trú ẩn. Hai hầm cách nhau khoảng 20 m, một hầm làm bằng cọc bêtông, hầm còn lại dựng bằng gỗ.

Quả bom đánh vào giữa hai hầm khiến cả hai sập, mặt đất bị cày xới, lõm xuống cả mét, cây cối ngã đổ. "Chị Xuyền nằm gần cửa còn thở, đầu máu bê bết, nhưng mắc kẹt và một phút sau thì tắt thở. 12 người chết trong hầm do sức ép và 3 người ngoài sông chết không còn vẹn nguyên thi thể. Đơn vị cùng người dân đào bới hầm và đi nhặt từng mảnh thi hài đưa về mai táng", ông Huyền kể.

Bốn ngày sau, Mỹ lại ném bom xuống bến phà khiến anh Trần Mạnh Hà đang làm nhiệm vụ đã hy sinh. Sau hai đợt rải bom của Mỹ, Đại đội C130 hy sinh 16 người, gồm 7 nữ, 9 nam. 15 người được đưa về quê, một người mai táng ở nghĩa trang xã.

Không thuộc lực lượng thanh niên xung phong, ông Nguyễn Văn Phúng, 84 tuổi, từng là lính binh trạm C16 phụ trách bến phà Long Đại 1 và 2, nhớ lại cuộc chiến tranh phá hoại miền Bắc của Mỹ bắt đầu là lúc bến phà Long Đại ra đời. Trên sông Long Đại có bến phà 1 nhưng do là nằm trên tuyến đường huyết mạch chi viện cho miền Nam, nhu cầu xe qua nhiều nên cần lắp thêm bến phà 2.

"Mỗi khi Long Đại 1 ách tắc hoặc bị đánh bom thì bộ đội lại đi phà Long Đại 2. Phà 2 còn làm nhiệm vụ tạo vết xe để thu hút máy bay trinh sát của địch nhằm san sẻ cho bến phà 1", ông Phúng kể.

Ban ngày, phà Long Đại 1 và 2 được kéo vào cất giấu, tối xuống lắp ráp cho xe qua. Nhiều đêm pháo sáng địch bắn sáng như ban ngày, máy bay trinh sát bay lượn nên xe không qua được. Hàng hóa ùn ứ, trong khi tiền tuyến rất cần, vì thế thấy địch ngừng bắn thì bộ đội, thanh niên xung phong lại lắp phà cho xe qua.

Biết tính chất quan trọng của hai bến phà, máy bay Mỹ trút xuống hàng trăm tấn bom đạn, nhiều bộ đội, thanh niên xung phong đã hy sinh. Mất mát quá lớn nhưng Đại đội C130 vẫn bám đường, bám bến cho đến khi Hiệp định Paris về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam được ký kết ngày 27/1/1973.

Ghi nhận sự hy sinh anh dũng của 16 thanh niên xung phong Đại đội C130, tháng 10/2016, bến phà Long Đại 2 được xếp hạng di tích lịch sử quốc gia. Nhà bia tưởng niệm được xây dựng và tháng 4/2025, tỉnh Quảng Bình cũ khởi công tôn tạo di tích với kinh phí 20 tỷ đồng từ nguồn xã hội hóa. Nổi bật ở khu di tích là đài tưởng niệm mô phỏng hình bó lúa, gồm 16 bông cao 16 m, đặt trên khối bệ hình ngôi sao, tượng trưng cho 16 thanh niên xung phong quê Thái Bình.

Đắc Thành