Tòa án cho rằng khi thông qua Đạo luật Quyền Kinh tế Khẩn cấp (IEEPA), Quốc hội Mỹ dường như "không có ý định trao cho Tổng thống quyền lực không giới hạn để áp thuế". Họ cho biết "đạo luật không hề đề cập đến thuế nhập khẩu (hay bất kỳ từ đồng nghĩa nào) và cũng không có cơ chế nào rõ ràng về giới hạn quyền áp thuế của Tổng thống".
"Đạo luật trao cho Tổng thống thẩm quyền thực hiện một số hành động nhằm giải quyết tình trạng khẩn cấp quốc gia, nhưng không bao gồm quyền áp thuế", phán quyết viết.
Tuy nhiên, tòa án vẫn cho phép thuế này tiếp tục duy trì đến ngày 14/10 để chính quyền Trump có cơ hội nộp đơn kháng cáo lên Tòa án Tối cao. Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ (USTR), Bộ Tài chính và Bộ Thương mại nước này chưa đưa ra phản hồi với phán quyết trên.
Trên mạng xã hội Truth Social, Tổng thống Mỹ đã chỉ trích phán quyết này là "một sai lầm". Ông cảnh báo việc vô hiệu hóa thuế nhập khẩu sẽ là "một thảm họa" với đất nước, vì làm suy yếu nền tài chính. Tổng thống Mỹ khẳng định thuế là "công cụ tốt nhất để bảo vệ người lao động và các doanh nghiệp sản xuất", đồng thời tuyên bố sẽ đưa việc này lên Tòa án Tối cao.
Tổng thống Donald Trump tại Nhà Trắng ngày 6/8. Ảnh: AP
IEEPA được quốc hội Mỹ thông qua năm 1977, dưới thời tổng thống Jimmy Carter. Đạo luật trao quyền điều tiết thương mại cho tổng thống sau khi tuyên bố tình trạng khẩn cấp để đối phó "bất kỳ mối đe dọa bất thường nào nhằm vào an ninh quốc gia, chính sách đối ngoại hoặc kinh tế Mỹ bắt nguồn hoàn toàn hoặc phần lớn từ ngoài Mỹ".
Đạo luật cho phép tổng thống "chặn các giao dịch, đóng băng tài sản để đối phó với nguy cơ" và phải báo cáo tình hình với quốc hội 6 tháng một lần. Trong trường hợp Mỹ bị tấn công, tổng thống có thể tịch thu tài sản có liên quan đến quốc gia, tổ chức hoặc cá nhân hỗ trợ cuộc tấn công đó.
Ông Trump là tổng thống đầu tiên dùng IEEPA để áp thuế, với lý do Mỹ đang mất cân bằng thương mại, suy giảm năng lực sản xuất và cần chặn dòng chảy ma túy xuyên biên giới. Hồi tháng 4, ông ban bố tình trạng khẩn cấp quốc gia với lý do Mỹ nhập khẩu nhiều hơn xuất khẩu suốt hàng thập kỷ.
"Các công ty có lẽ sẽ vẫn hoạt động như bình thường, vì tòa án vẫn cho thuế này duy trì", Brian Jacobsen - nhà kinh tế học tại Annex Wealth Management nhận định.
Phán quyết này cũng gần như không gây ra phản ứng trên thị trường chứng khoán Mỹ ngoài giờ giao dịch. William Reinsch, cựu quan chức cấp cao Bộ Thương mại Mỹ cho biết chính quyền Trump đã có chuẩn bị trước. "Chính quyền có lẽ đã dự liệu được kết quả này và đang chuẩn bị Kế hoạch B, nhiều khả năng sẽ viện dẫn các đạo luật khác để giữ nguyên mức thuế".
Ông Trump cũng đang vướng vào cuộc chiến pháp lý nhằm bãi nhiệm thành viên Hội đồng Thống đốc Fed Lisa Cook. "Những diễn biến này có thể khiến toàn bộ chương trình nghị sự kinh tế của ông Trump bị đưa lên Tòa án Tối cao. Đây là điều chưa từng có tiền lệ", Josh Lipsky - người phụ trách kinh tế quốc tế tại công ty tư vấn Atlantic Council nhận định.
Reuters cho rằng nếu không được viện dẫn IEEPA, chính quyền Trump sẽ phải mất nhiều thời gian hơn, sử dụng các cuộc điều tra theo luật thương mại khác nếu muốn giữ chính sách thuế hiện tại. Các đạo luật khác có thể hạn chế đáng kể phạm vi và thời hạn của thuế nhập khẩu.
Ví dụ, Mục 122 của Đạo luật Thương mại năm 1974 cho phép Tổng thống áp thuế tạm thời 15% trong 150 ngày đối với các quốc gia có thâm hụt thương mại lớn với Mỹ. Ông Trump cũng đang viện dẫn Mục 232 của Đạo luật Mở rộng Thương mại năm 1962 để áp thuế lên phần lớn ôtô và linh kiện nhập khẩu, cũng như tất cả thép và nhôm sản xuất ở nước ngoài.
Thuế nhập khẩu là trụ cột trong chính sách đối ngoại nhiệm kỳ hai của ông Trump. Tổng thống Mỹ sử dụng chúng để gây sức ép chính trị và tái đàm phán các thỏa thuận thương mại với những quốc gia xuất khẩu hàng sang Mỹ. Chính sách này giúp chính quyền Trump có thêm đòn bẩy để buộc đối tác nhượng bộ kinh tế, nhưng cũng khiến thị trường tài chính biến động mạnh.
Đến nay, Mỹ đã áp thuế nhập khẩu lên hầu hết đối tác thương mại, dao động 10-50%. Ngoài ra, họ còn áp thuế riêng với nhiều ngành, như nhôm, thép, ôtô và linh kiện xe hơi.
Trong một cuộc họp nội các tại Nhà Trắng ngày 26/8, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent cho biết nước này có thể thu về 500 tỷ USD từ thuế nhập khẩu năm nay. Điều này đồng nghĩa thâm hụt ngân sách sẽ cải thiện đáng kể. Nguồn thu từ thuế nhập khẩu sẽ bù lại phần thâm hụt từ luật chi tiêu và cắt giảm thuế đã được thông qua hồi tháng 7.
Cuối tháng 5, Tòa án Thương mại Quốc tế (CIT) tại Manhattan ra phán quyết chặn hầu hết thuế nhập khẩu của ông Trump áp lên đối tác thương mại. Họ cho rằng ông đã vượt quá quyền hạn viện dẫn IEEPA khi áp thuế. Các mức thuế bị chặn lại gồm thuế đối ứng và thuế áp lên Mexico, Canada, Trung Quốc liên quan đến vấn đề nhập cư, fentanyl. Chính phủ Mỹ đã kháng cáo ngay sau phán quyết này.
Một ngày sau, Tòa phúc thẩm Liên bang khu vực Washington tạm hoãn phán quyết của tòa án cấp dưới, để xem xét kháng cáo của chính phủ Mỹ. Phiên điều trần đã diễn ra đầu tháng này. Vụ việc nhiều khả năng sẽ được tiếp tục kháng cáo lên Tòa án Tối cao.
Hà Thu (theo Reuters)