"Tìm việc làm ngày nay thật khó", Anja nói sau khi nộp hàng loạt hồ sơ ứng tuyển vị trí giảng viên ở các trường đại học.
Ở Trung Quốc, tiến sĩ mới tốt nghiệp như Anja đối mặt cuộc đua tìm việc khốc liệt. Chỉ riêng năm 2024, hơn 97.000 người nhận bằng tiến sĩ, tăng gấp đôi thập kỷ trước, trong khi số vị trí tuyển dụng tại trường đại học và viện nghiên cứu chỉ tăng 10%.
Khi hầu hết doanh nghiệp Trung Quốc cắt giảm tuyển dụng, nhiều sinh viên đại học và thạc sĩ chọn học tiếp lên tiến sĩ, hy vọng bằng cấp cao hơn mang lợi thế cạnh tranh. Tuy nhiên, họ nhận ra bằng tiến sĩ không phải lối thoát mà chỉ chuyển sang một cuộc đua khác, căng thẳng không kém. Theo trang tuyển dụng Zhilian, chỉ 44% tiến sĩ được mời làm việc trong năm 2024, giảm 12,3% so với năm trước. Với những người có bằng đại học, tỷ lệ tìm được việc làm cao hơn không đáng kể, 45,4%. Những con số cho thấy tình cảnh bế tắc của lực lượng lao động trình độ cao ở quốc gia này. Ngay cả những người đã được tuyển dụng cũng nhận ra công việc của họ không cần đến trình độ thạc sĩ hay tiến sĩ.
Một nghiên cứu sinh tiến sĩ Trung Quốc đang làm việc miệt mài trong thư viện để có đủ số bài báo khoa học được xuất bản, nâng cao khả năng tìm việc sau tốt nghiệp. Ảnh: VCG
Nhưng không chỉ các tiến sĩ Trung Quốc gặp khó khi tìm việc. Tình trạng này là xu hướng toàn cầu. Số người có bằng tiến sĩ tăng trung bình 3-5% mỗi năm, trong khi vị trí học thuật chỉ tăng nhẹ hoặc giảm ở nhiều quốc gia.
Theo khảo sát công bố hồi tháng 6 của tạp chí Nature (Mỹ), cạnh tranh đặc biệt khốc liệt ở Trung Quốc và Ấn Độ. Ở Mỹ chỉ 17% tiến sĩ trong các lĩnh vực STEM tìm được vị trí tenure-track (giảng viên có khả năng được ký hợp đồng lâu dài) trong ba năm sau tốt nghiệp, còn 68.000 người phải làm các vị trí postdoc (nghiên cứu sau tiến sĩ). Châu Âu cũng gặp tình trạng tương tự.
Khi sự cạnh tranh nóng lên, các trường đại học đặt ra tiêu chuẩn ngày càng cao hơn cho ứng viên, yêu cầu các tiến sĩ mới tốt nghiệp phải có bài báo đăng trên các tạp chí hàng đầu hoặc đã chủ trì các dự án nghiên cứu quan trọng.
Emma Huang, 31 tuổi, tốt nghiệp tiến sĩ ngành văn học từ một trong những trường hàng đầu Trung Quốc, thừa nhận vẫn tụt hậu trên thị trường việc làm. Cô chỉ xuất bản một bài báo trên tạp chí cấp C, không đủ để cạnh tranh vị trí giảng viên, và phải cân nhắc theo đuổi chương trình sau tiến sĩ, khiến tương lai nghề nghiệp thêm bấp bênh.
Áp lực xuất bản tiếp tục sau khi gia nhập lực lượng lao động học thuật. Các trường đại học hàng đầu như Đại học Thanh Hoa áp dụng tiêu chí "có bài báo khoa học được công bố hoặc bị sa thải".
Xu hướng này lan rộng xuống các cơ sở ít tên tuổi. Khi Anja Ren liên hệ với các thầy giáo cũ ở một trường đại học "hạng 2", cô được biết người mới được tuyển dụng phải tích lũy điểm nghiên cứu dựa trên số bài báo và dự án nghiên cứu. Trường áp dụng hệ thống này từ năm 2021, và gánh nặng từ các cuộc đánh giá không ngừng tăng.
Hội chợ việc làm ở tỉnh Hải Nam, Trung Quốc. Ảnh: The World of Chinese
Do áp lực theo đuổi danh hiệu, nhiều học giả hy sinh thời gian nghỉ ngơi và cá nhân. Ren cho biết trong quá trình học tiến sĩ, cô bị mất ngủ hai năm vì kết quả nghiên cứu không đáp ứng kỳ vọng của giáo sư hướng dẫn.
Tuy nhiên, một số tiến sĩ khó rời bỏ học thuật sau nhiều năm đầu tư vì lo ngại bị kỳ thị khi làm việc ở lĩnh vực khác.
Pan Ying, 33 tuổi, tiến sĩ ngành khoa học sinh học, nhận xét chương trình tiến sĩ chủ yếu đào tạo nhà nghiên cứu học thuật, lý thuyết nhiều, thực tế ít. Tuy nhiên, ở Trung Quốc, bằng cấp học thuật từ lâu được tôn trọng.
"Tôi động viên mình ít nhất học tiến sĩ giúp rèn khả năng tư duy logic, có hệ thống và phát triển bản thân", cô nói.
Ngọc Ngân (Theo The World of Chinese)