Hội nghị khí hậu COP30 khai mạc ngày 10/11 tại Brazil, mở đầu các cuộc đàm phán kéo dài hơn 10 ngày của đại diện chính phủ, giới khoa học và doanh nghiệp các nước.
Dấu ấn lớn nhất của ba thập kỷ đàm phán khí hậu là Thỏa thuận Paris năm 2015, tại COP21. Trong thỏa thuận, 195 quốc gia cùng cam kết ngăn chặn sự nóng lên toàn cầu không vượt quá 1,5 độ C so với thời tiền công nghiệp.
Ông Malcolm Turnbull, cựu Thủ tướng Australia, cũng góp mặt tại Paris khi ấy. Ông thừa nhận sau ba thập kỷ đàm phán khí hậu, thế giới chưa thể cắt giảm lượng khí thải để giữ mức tăng nhiệt độ ở 2 độ C, chứ chưa nói đến 1,5 độ C.
2024 là năm nóng nhất được ghi nhận, khi Trái Đất lần đầu vượt ngưỡng tăng 1,5 độ C so với mức tiền công nghiệp. Tuy nhiên, ông Malcolm Turnbull cho rằng nếu thiếu Thỏa thuận Paris, khí hậu thế giới sẽ xấu hơn nhiều.
Thỏa thuận Paris được thúc đẩy bởi cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama, giai đoạn 2009-2017. Ông gọi "đây cơ hội tốt nhất để cứu hành tinh duy nhất mà chúng ta có". Đây cũng là một trong thành tựu tự hào của ông, dù người kế nhiệm Tổng thống Donald Trump đã hai lần rút Mỹ khỏi thỏa thuận này.
Thực tế, Erwin Jackson, chuyên gia chính sách khí hậu hàng đầu của Đại học Monash, nói việc đàm phán để có một hiệp ước khí hậu toàn cầu mất ít nhất 15 năm.
Hiệp ước được xây dựng với định hướng các nước giàu như Mỹ cùng hợp tác với nhóm quốc gia dễ bị tổn thương bởi biến đổi khí hậu, tạo lập một ràng buộc mang tính pháp lý tại các quốc gia, nhằm giải quyết cuộc khủng hoảng khí hậu. Tuy nhiên, việc thuyết phục các nước tham gia giảm thải còn nhiều bế tắc, đặc biệt trong cam kết giảm thải và hỗ trợ tài chính.
Nguồn: Reuters/Our World in Data
Giữa những bế tắc sau COP15 năm 2009, ông Obama quyết định mời Trung Quốc cùng chung tay.
"Nếu thuyết phục được Trung Quốc tham gia, chúng ta có hai quốc gia phát thải khí nhà kính lớn nhất, một nước giàu và một đang phát triển. Nhờ đó, có thể thuyết phục được các quốc gia khác tham gia", ông Obama tiết lộ trong một bài viết.
Năm 2014, lần đầu tiên Mỹ và Trung Quốc đưa ra tuyên bố chung về biến đổi khí hậu, thúc đẩy việc ký kết Thỏa thuận khí hậu Paris một năm sau đó.
"Trung Quốc có lẽ là quốc gia quan trọng nhất tại cuộc họp năm đó, nhưng tầm quan trọng của họ chưa được nhìn nhận đủ", cựu Thủ tướng Australia nhận định.
10 năm kể từ sau Thỏa thuận Paris, nền kinh tế thứ hai thế giới là quốc gia dẫn đầu trong việc giảm chi phí năng lượng tái tạo, pin và xe điện. Khi Thỏa thuận Paris được ký kết, ôtô điện chỉ chiếm chưa đến 1% lượng xe bán ra. Hiện tại, cứ 4 ôtô được bán ra, một chiếc là xe điện.
6 nền kinh tế phát thải nhiều nhất đến năm 2023, chưa tính đến lĩnh vực hàng không và vận chuyển. Đơn vị: triệu tấn CO2 mỗi năm. Nguồn: The Guardian/Global Carbon Budget
Một trong những thành công lớn của thập kỷ qua là sự phát triển của năng lượng tái tạo vượt xa dự báo. Theo đó, công suất năng lượng mặt trời được lắp đặt cao gấp 15 lần so với dự báo của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) năm 2015. Nửa đầu năm nay, sản lượng năng lượng tái tạo đã vượt qua điện than.
Về giá, điện tái tạo rẻ hơn ở hầu hết các nơi so với than, dầu và khí đốt. Năm ngoái, 74% mức tăng sản lượng điện toàn cầu đến từ gió, mặt trời và các nguồn năng lượng xanh khác, theo Liên Hợp Quốc.
"Chúng ta ở thời điểm mà lượng khí thải toàn cầu gần như ổn định, có thể bước vào chu kỳ giảm khá nhanh trong vài năm tới", nhà khoa học từ Đại học Monash dự báo.
Dù vậy, một số tiến bộ đạt được nói trên là chưa đủ. Báo cáo do Bezos Earth Fund, Climate Analytics, Climate High-Level Champions, ClimateWorks Foundation và World Resources Institute thực hiện đánh giá 35 chỉ số tác động tích cực, như công suất lắp đặt điện mặt trời và điện gió, đi đúng hướng nhưng quá chậm.
"Những công nghệ từng chỉ mang tính lý thuyết nay trở thành hiện thực, vượt nhiều dự báo của một thập kỷ trước. Tuy nhiên, vẫn còn rất xa mới đạt mức cần thiết", tác giả báo cáo Kelly Levin, phụ trách khoa học và dữ liệu của Bezos Earth Fund, cho biết.
Các dự báo về mức tăng nhiệt toàn cầu trong tương lai đã giảm. Vào 2015, Liên Hợp Quốc cảnh báo Trái Đất trên lộ trình tăng gần 4 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp. Hiện mức này khoảng 2,8 độ C, thậm chí thấp hơn một chút nếu các quốc gia thực hiện đúng cam kết. Nhưng số đó vẫn cách rất xa 1,5 độ C - mức mục tiêu bao trùm của Thỏa thuận Paris.
Cùng với đó, việc nóng lên toàn cầu góp phần làm tăng hiện tượng khí hậu cực đoan, ví dụ tỷ lệ siêu bão cao hơn trong bốn thập kỷ qua.
Cảnh sát biển Phillippines sơ tán dân khỏi những ngôi nhà bị ngập ở tỉnh Cebu ngày 4/11. Ảnh: AFP
Giới khoa học cảnh báo nhiều hiện tượng khí hậu gần đạt "điểm bùng phát" - ngưỡng có thể kích hoạt sự thay đổi cách thức vận hành của cả hệ thống Trái Đất và không thể đảo ngược.
Một trong những dấu hiệu này là băng biển Nam Cực đang thu hẹp diện tích ở tình trạng "đột ngột", khiến hệ sinh thái bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Ví dụ chim cánh cụt hoàng đế, biểu tượng của Nam Cực, tiến dần tới mốc tuyệt chủng.
Tháng trước, 160 nhà khoa học và bảo tồn từ 23 quốc gia cũng cảnh báo "điểm bùng phát" diễn ra khi các rạn san hô nước ấm bước vào giai đoạn suy thoái kéo dài. Rừng Amazon cũng tiến sát ngưỡng sụp đổ nhanh hơn dự báo trước đây bởi nạn phá rừng và khủng hoảng khí hậu.
Nhìn lại thập niên sau Thỏa thuận Paris, Johan Rockstrom, Giám đốc Viện Nghiên cứu Khí hậu Potsdam (Đức) nói điều quan trọng là phải thành thực với thế giới, và thừa nhận rằng "chúng ta đã thất bại".
Giám đốc Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP) Inger Andersen cũng nhận định thế giới "rõ ràng đang tụt lại". "Điều này giống như chúng ta cưa chính cành cây mà mình ngồi lên đó", bà nói.
Bảo Bảo - Phiên An (theo ABC, Reuters)