Câu chuyện bắt đầu ở thị trấn Lạc Thành, "đặc khu y tế" duy nhất của nước này. Trong phòng bệnh tràn ngập ánh nắng của Bệnh viện Tây Trung Quốc Lạc Thành, thuộc Đại học Tứ Xuyên, một phụ nữ 50 tuổi, mắc ung thư phổi giai đoạn đầu, ngồi chờ. SCMP mô tả ánh mắt bà vẫn vững vàng khi y tá đưa mũi tiêm LK101, loại vaccine mRNA cá nhân hóa, được thiết kế để giảm nguy cơ ung thư tái phát.
Nếu như một thập kỷ trước, các liệu pháp miễn dịch cá nhân hóa được ví như canh bạc xa xỉ với chi phí ước tính lên tới một triệu USD mỗi bệnh nhân, thì tại Lạc Thành, rào cản tài chính đó đang bị dỡ bỏ. Vaccine LK101 của công ty Likang Life Sciences hiện được thử nghiệm với mức giá khoảng 150.000 nhân dân tệ (21.000 USD), con số khiêm tốn so với các liệu pháp gene hoặc miễn dịch tương đương tại Mỹ và châu Âu.
Vaccine ung thư là loại vaccine giúp hệ miễn dịch nhận diện và tấn công tế bào ung thư. Có hai nhóm chính, thứ nhất là vaccine phòng ung thư, như vaccine HPV và vaccine viêm gan B, ngăn nhiễm virus có thể dẫn tới ung thư cổ tử cung hoặc ung thư gan. Thứ hai là vaccine điều trị ung thư, dùng cho người đã mắc bệnh. Với nhóm này, bác sĩ lấy mẫu khối u và máu, giải trình tự gene, dùng trí tuệ nhân tạo tìm các đột biến chỉ có trên tế bào ung thư, rồi thiết kế vaccine "may đo" cho từng bệnh nhân.
Khi tiêm, hệ miễn dịch được "huấn luyện" để nhận diện và tấn công chính xác tế bào ác tính, giúp giảm nguy cơ khối u tiến triển hoặc tái phát sau phẫu thuật, hóa trị, xạ trị. Nhiều thử nghiệm quốc tế cho thấy kết hợp vaccine cá nhân hóa với thuốc miễn dịch có thể giảm đáng kể nguy cơ tái phát ở một số loại ung thư, nhưng phần lớn vẫn đang trong giai đoạn nghiên cứu, chưa trở thành điều trị tiêu chuẩn.
Bệnh nhân đầu tiên được tiêm vaccine ung thư tại một bệnh viện ở thị trấn Lạc Thành. Ảnh: Handout
Bệnh nhân tại Lạc Thành được hưởng lợi từ cơ chế đặc thù của khu vực này, nơi cho phép sử dụng (có kiểm soát) các loại thuốc và thiết bị y tế tiên tiến chưa được cấp phép lưu hành rộng rãi. Tiến sĩ Wang Yongsheng, Giám đốc Trung tâm Ung bướu tại Bệnh viện Tây Trung Quốc, người trực tiếp giám sát quá trình điều trị, nhấn mạnh rằng đây là cứu cánh cho những bệnh nhân đang tuyệt vọng.
Trong bối cảnh Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ghi nhận Trung Quốc chiếm tới gần 24% số ca mắc mới ung thư toàn cầu năm 2022 (khoảng 4,8 triệu ca), nhu cầu về các liệu pháp hiệu quả với chi phí chấp nhận được trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Việc thu thập dữ liệu thực tế (Real World Data) từ các ca tiêm chủng này đóng vai trò then chốt trong việc hỗ trợ Cục Quản lý Sản phẩm Y tế Quốc gia (NMPA) đẩy nhanh quy trình phê duyệt.
Về mặt khoa học, LK101 hoạt động dựa trên cơ chế "may đo" chính xác. Thay vì tấn công "mù quáng" như hóa trị, vaccine này sử dụng thuật toán trí tuệ nhân tạo (AI) để phân tích và xác định các tân kháng nguyên (neoantigens) – những đột biến duy nhất trên tế bào ung thư của từng bệnh nhân. Công nghệ giải trình tự gene thông lượng cao cho phép LK101 huấn luyện hệ miễn dịch nhận diện và tiêu diệt chính xác các tế bào ác tính mà không làm tổn hại tế bào lành. Liệu pháp này của Likang nhận được "cái gật đầu" từ Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) cho đơn đăng ký Thuốc Nghiên cứu Mới hồi tháng 2, đánh dấu cột mốc đầu tiên cho vaccine mRNA tân kháng nguyên của Trung Quốc tại thị trường khắt khe nhất thế giới.
Yếu tố then chốt giúp Trung Quốc tự tin trong cuộc đua giảm giá thành nằm ở khả năng tối ưu hóa quy trình và lợi thế hạ tầng. Cheng Xudong, người sáng lập ZSky - một công ty công nghệ sinh học khác cũng đang phát triển vaccine ung thư, ước tính sản phẩm của họ có thể có giá dưới 14.000 USD cho liệu trình 6 liều. Sự sụt giảm chi phí ngoạn mục này đến từ việc làm chủ nguồn nguyên liệu mRNA, cải tiến phương pháp chuyển đổi tân kháng nguyên và tận dụng chi phí thử nghiệm lâm sàng thấp hơn nhiều so với phương Tây.
Trong khi Moderna và Merck của Mỹ đang gây tiếng vang với kết quả thử nghiệm vaccine ung thư da (giảm 44% nguy cơ tái phát hoặc tử vong), các công ty Trung Quốc như Likang và ZSky âm thầm bám đuổi với dữ liệu đầy hứa hẹn. Một thử nghiệm quy mô nhỏ trên 24 bệnh nhân ung thư gan do Likang khởi xướng từ năm 2018 cho thấy tỷ lệ sống sót sau 5 năm đạt 100% ở nhóm được tiêm vaccine, một con số ấn tượng dù cần được kiểm chứng qua các pha thử nghiệm rộng hơn.
Chen Li, người sáng lập Likang, tự tin định vị doanh nghiệp của mình ở vị trí thứ ba trong cuộc đua toàn cầu, ngay sau hai "gã khổng lồ" Moderna và BioNTech, SCMP nói. Cả hai công ty Trung Quốc đều hoàn tất thử nghiệm giai đoạn I và đang tiến vào giai đoạn II, với kỳ vọng thương mại hóa sản phẩm vào khoảng năm 2027 - trùng khớp với lộ trình dự kiến của các đối thủ phương Tây. Tuy nhiên, tốc độ phát triển nhanh chóng cũng đi kèm với những lo ngại về tính an toàn và chuẩn hóa. Xu Juncai, một chuyên gia nghiên cứu lâm sàng, cảnh báo về sự cần thiết phải có các định nghĩa rõ ràng hơn về "công nghệ y sinh mới" để tránh rủi ro pháp lý và y khoa.
Tại Lạc Thành, nơi được xem là "hộp cát" (sandbox) cho đổi mới y tế, áp lực đè nặng lên vai những người tiên phong. Bác sĩ Wang Yongsheng thừa nhận rằng quy trình sàng lọc phải cực kỳ nghiêm ngặt, bởi họ không được phép sai sót. Mục tiêu cuối cùng không chỉ là chữa trị cho một vài cá nhân, mà là thiết lập một mô hình chuẩn hóa có thể nhân rộng, đưa vaccine ung thư từ một giấc mơ xa xỉ trở thành công cụ phổ biến trong cuộc chiến chống lại căn bệnh tử thần.
Bình Minh (Theo SCMP, Bejing Economic-Technological Development Area)