Tại phiên thảo luận dự thảo Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi sáng 24/11, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết lần sửa luật này tập trung vào nguyên tắc đưa tài sản trí tuệ trở thành tài sản kinh tế của doanh nghiệp. Chúng phải định giá được, mua bán được và được ghi nhận trong báo cáo tài chính, trở thành tài sản bảo đảm để vay vốn, đặc biệt với công nghệ mới và công nghệ số. Chuyển dịch lớn nhất là đưa sở hữu trí tuệ từ cơ chế "bảo vệ quyền" sang "tài sản hóa - thương mại hóa - thị trường hóa" các kết quả nghiên cứu.
Dự luật cũng được chỉnh sửa để đồng bộ với các luật về khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển giao công nghệ, công nghệ cao, công nghệ số và trí tuệ nhân tạo. Bộ trưởng nhấn mạnh sở hữu trí tuệ phải trở thành công cụ cạnh tranh chiến lược của doanh nghiệp và quốc gia vì ở các nước phát triển, tài sản vô hình thường chiếm tới 80% tổng tài sản. "Việt Nam đã đến giai đoạn phải ưu tiên phát triển và bảo vệ tài sản trí tuệ để hướng tới mục tiêu thu nhập cao", ông nói.
Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng phát biểu tại Quốc hội. Ảnh: Hoàng Phong
Về quản lý tài sản trí tuệ trong doanh nghiệp, Bộ trưởng cho biết luật cần có điều khoản chung để ghi nhận và hạch toán tài sản này, giao Chính phủ quy định chi tiết về chuẩn mực kế toán, thuyết minh và định giá. Những tài sản chưa đủ điều kiện ghi trên bảng cân đối kế toán sẽ được theo dõi riêng trong sổ sách. Dự luật cũng mở rộng bảo hộ kiểu dáng công nghiệp cho sản phẩm phi vật lý, phù hợp với xu hướng số và AI, đồng thời giao Chính phủ quy định điều kiện cụ thể.
Chính phủ sẽ nghiên cứu đưa sở hữu trí tuệ vào chương trình phổ thông, đại học; hoàn thiện Tòa án chuyên biệt về sở hữu trí tuệ và bổ sung chế tài mạnh hơn với hành vi xâm phạm giống như xử lý hành vi ăn cắp trong thế giới thực.
AI không phải chủ thể quyền sở hữu trí tuệ
Tại phiên thảo luận, nhiều đại biểu Quốc hội góp ý về xác định quyền sở hữu trí tuệ với sản phẩm do AI tạo ra. Đại biểu Phạm Trọng Nghĩa cho biết hiện có ba quan điểm: không công nhận nếu thiếu yếu tố con người; công nhận có điều kiện; và công nhận đầy đủ quyền sở hữu trí tuệ đối với AI.
Ông Nghĩa đề nghị chọn mô hình có điều kiện, trong đó bảo đảm tính sáng tạo của con người là yếu tố cốt lõi. AI không phải chủ thể mà chỉ là công cụ; chủ thể quyền vẫn là con người - người sử dụng, điều khiển, đóng góp ý tưởng và quyết định nội dung sáng tạo. Cách tiếp cận này không phủ nhận vai trò của AI nhưng giữ yêu cầu về tính nguyên gốc của sản phẩm.
Một số đại biểu đề nghị tách khái niệm tác phẩm do AI hỗ trợ và tác phẩm do AI tạo ra; đồng thời phải có tiêu chí xác định mức độ đóng góp sáng tạo của con người. Dự luật hiện chưa quy định trách nhiệm pháp lý khi AI tạo ra tác phẩm vi phạm bản quyền, vì vậy cần bổ sung nguyên tắc truy nguồn dữ liệu đầu vào, làm rõ vai trò sáng tạo của con người trong chuỗi tạo tác và hạn chế đăng ký bản quyền cho tác phẩm hoàn toàn do AI tạo ra.
Đại biểu Phạm Trọng Nghĩa (chuyên trách Ủy ban Văn hóa - Xã hội). Ảnh: Hoàng Phong
Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định "AI không phải chủ thể quyền sở hữu trí tuệ". Sản phẩm AI tự tạo, không có sự tham gia của con người, sẽ không được bảo hộ như tác phẩm sáng tạo của con người. Ngược lại, sản phẩm do con người sử dụng AI như công cụ - tương tự bút vẽ hay máy ảnh - và có đóng góp ý tưởng, chỉnh sửa, chỉ đạo thì vẫn được xem là tác giả, nhà sáng chế.
Với những trường hợp con người chỉ đưa yêu cầu và AI làm phần lớn công việc, người dùng có quyền sử dụng, thương mại nhưng không phải tác giả. Chính phủ sẽ được giao xác định mức độ sáng tạo của người dùng để áp dụng cơ chế bảo hộ phù hợp.
Ban soạn thảo tiếp tục nghiên cứu cơ chế sử dụng dữ liệu công khai, hợp pháp cho việc huấn luyện AI, với điều kiện sản phẩm đầu ra không xâm phạm quyền tác giả.
Sơn Hà