'Quay về một bộ sách giáo khoa là phù hợp'

Cuối tháng 8, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 71 về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, trong đó yêu cầu một bộ sách giáo khoa thống nhất cả nước. Hôm 16/9, Chính phủ yêu cầu Bộ Giáo dục và Đào tạo thực hiện việc này ngay trong năm học tới.

Trước đó, cả nước vừa hoàn thành thay sách giáo khoa mới từ lớp 1 đến lớp 12, sau 5 năm triển khai. Không ít nhà giáo tiếc nuối, song nhiều chuyên gia nhìn nhận việc quay lại một bộ sách thống nhất là cần thiết, hợp lý trong bối cảnh hiện tại.

Đầu tiên, một bộ sách phù hợp với năng lực thực tế của phần lớn giáo viên và nhà trường hiện nay.

TS Hoàng Anh Đức, nghiên cứu viên Đại học RMIT, nhìn nhận trọng tâm đổi mới giáo dục là chương trình, sách chỉ còn là học liệu. Bộ Giáo dục và Đào tạo từng kỳ vọng việc này sẽ khuyến khích giáo viên sáng tạo trong thiết kế bài dạy, không còn áp đặt, đóng khung kiến thức trong một bộ sách và truyền đạt kiến thức theo hướng "thầy đọc trò chép".

Song, TS Đức đánh giá giáo viên trước nay được đào tạo để dạy theo sách. Chỉ số ít rất năng động, ở những trường top đầu mới có thể thực sự bám vào chương trình, còn phần lớn trong gần hai triệu giáo viên khó tự tin phát triển các hoạt động dạy và học dựa trên nhiều nguồn tài nguyên, thay vì chỉ dùng duy nhất sách giáo khoa.

PGS.TS Đỗ Ngọc Thống, nguyên Phó Vụ trưởng Giáo dục Trung học, Chủ biên chương trình giáo dục phổ thông 2018 môn Ngữ văn, đồng tình. Theo ông, trong lịch sử giáo dục hiện đại Việt Nam, một số giai đoạn có nhiều hơn một bộ sách giáo khoa, song về cơ bản không khác nhau nhiều, bởi "chương trình được thiết kế để dùng cho một bộ sách". Do đó, khi áp dụng chương trình mới, nhiều giáo viên lúng túng.

Ví dụ môn Ngữ văn, thay vì định sẵn mỗi lớp phải dạy tác phẩm nào, chương trình cho phép tác giả sách và giáo viên chủ động chọn ngữ liệu, miễn đáp ứng yêu cầu cần đạt. Song, nhiều thầy cô đã quen phụ thuộc vào sách, khó thay đổi.

Thứ hai, một bộ sách cũng giúp tiết kiệm chi phí xã hội, khi giá sách giảm (vì có lượng bản in lớn), dễ tái sử dụng, trao tặng, hỗ trợ cho vùng khó khăn, theo TS Hồ Sỹ Anh, nguyên nghiên cứu viên Viện Nghiên cứu Giáo dục, Đại học Sư phạm TP HCM. Vì thế, các trường và giáo viên cũng không phải băn khoăn chọn sách, tránh nghi ngờ việc "chạy sách" hàng năm.

"Hơn nữa, khi hướng đến mục tiêu miễn phí sách giáo khoa từ năm 2030, việc cả nước dùng chung một bộ sách của nhà nước sẽ thuận lợi hơn", ông nhìn nhận.

Hiện, một bộ sách có giá phổ biến trong khoảng 200.000-300.000 đồng, chưa tính sách tiếng Anh và chuyên đề, cao hơn sách cũ 2-3 lần. Việc cho, tặng hạn chế, vì mỗi trường, địa phương có thể dùng sách khác nhau, thay đổi hàng năm. TS Đặng Tự Ân, nguyên Vụ trưởng Giáo dục Tiểu học, Giám đốc Quỹ hỗ trợ đổi mới Giáo dục phổ thông Việt Nam, đánh giá điều này gây lãng phí, tạo gánh nặng cho phụ huynh mỗi đầu năm học.

Còn theo góc nhìn của TS Hoàng Anh Đức, trách nhiệm của Nhà nước trong việc cung cấp một bộ sách thống nhất là phù hợp, đảm bảo điều kiện cơ bản nhất về học liệu cho mọi trường học, giáo viên.

Năm 2014, khi thông qua chủ trương "một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa", bỏ độc quyền xuất bản, Quốc hội cũng giao Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức biên soạn một bộ sách chung, song Bộ không thực hiện được.

Cuối cùng, học sinh cả nước sẽ học cùng nội dung, giúp giảm chênh lệch giữa các địa phương. Việc kiểm tra, thi cử cũng đồng bộ, thuận lợi hơn vì dễ xây dựng đề thi. Giáo viên nhờ đó sẽ có định hướng dạy thống nhất, thuận tiện kiểm tra, đánh giá, theo ông Hồ Sỹ Anh.

Các chuyên gia nhìn nhận khi quay về một bộ sách, điều quan trọng là cần có giải pháp để đảm bảo chất lượng giáo dục, thầy trò không bị "đóng khung" mà vẫn có sự chủ động, sáng tạo.

Theo TS Hoàng Anh Đức, khi đã xác định rõ trọng tâm cải cách nằm ở chương trình, thì mọi bộ sách giáo khoa đều là tài liệu tham khảo. Ông đánh giá một hay nhiều bộ sách không phải vấn đề quan trọng.

Điều ông lo ngại là việc dùng một bộ sách có thể sẽ tiếp tục khiến cho giáo viên, nhà trường quay trở về tâm lý coi đây là pháp lệnh. Vì thế, ông cho rằng cần kiên định với mục tiêu "phát triển chương trình". Về lâu về dài nên hướng tới tư duy phát triển chương trình cho giáo viên, bồi dưỡng năng lực để họ có thể chủ động trong xây dựng bài giảng, tài liệu học tập.

Cùng đó, các nội dung kiểm tra đánh giá cũng cần được nhất quán xoay quanh chương trình chứ không phải xoay quanh một bộ sách giáo khoa.

"Điều tôi lo lắng là khi quay về một bộ sách thì nhiều thầy cô lại cứ chăm chăm kiểm tra, đánh giá theo nội dung trong sách, hạn chế sự tư duy, mở rộng kiến thức của chính mình và học trò", ông Hồ Sỹ Anh nói. Ông nhìn nhận thầy cô phải có năng lực tự xây dựng giáo án, học liệu. Việc kiểm tra, đánh giá phải dựa trên yêu cầu cần đạt của chương trình, chứ không bám vào nội dung sách.

Các chuyên gia kiến nghị Bộ Giáo dục và Đào tạo rà soát, đánh giá lại chương trình 2018. Ông Hồ Sỹ Anh thấy rằng sau gần 10 năm ra đời, chương trình đã có những nội dung lỗi thời, cần cập nhật. Chương trình các môn học cần chi tiết hơn nữa để giáo viên dễ dàng biên soạn giáo án, học liệu.

Ông Đặng Tự Ân gợi ý Bộ xây dựng và ban hành các tiêu chí về chuẩn kiến thức, năng lực của chương trình tổng thể và của từng môn, vì đây là căn cứ quan trọng để viết và thẩm định sách giáo khoa.

Thanh Hằng - Lệ Tâm