"Em giữ, nhưng không nổi", cô kể với tôi. Hậu đã nín lặng, tự bịt tai che mắt như không biết, không nghe chuyện chồng dan díu với cô thứ nhất rồi cô thứ hai. Nín cho êm nhà, cho con có cha, cho gia đình hai bên khỏi mang tiếng. Nhưng đến ngày cô thứ ba sinh con, Hậu chỉ biết ngăn mình đừng khóc - giữ lại nước mắt như giữ chút tự trọng cuối cùng.
Đơn đã đệ lên tòa. Trong thời gian chờ đợi, Hậu lặng lẽ sắp xếp lại mọi thứ cho cuộc sống mới mà cô mong sẽ có cả hai con bên cạnh. Nhưng trước hết, Hậu cần chiến thắng trong trận vật lộn cuối cùng của cuộc hôn nhân thất bại: giành quyền nuôi hai con.
Ly hôn không chỉ là chuyện của hai người sau cánh cửa đóng kín, mà là vấn đề quan tâm của cả xã hội. Trước thực trạng hơn 60.000 vụ ly hôn, tương đương 30% tổng số cặp kết hôn mỗi năm, có đại biểu Quốc hội thậm chí còn đề xuất giao chỉ tiêu hòa giải cho thẩm phán.
Thống kê của Viện nghiên cứu Gia đình và Giới chỉ ra, chưa đến 30% các vụ ly hôn có nguyên nhân ngoại tình. "Thực tế phải cao hơn nhiều. Em cũng chỉ ghi trong đơn là khác biệt về lối sống". Tôi hỏi vì sao, Hậu nói: "Làm gì có bằng chứng?".
Theo Nghị định 82/2020, nhóm hành vi liên quan đến ngoại tình bị phạt hành chính 3-5 triệu đồng. Bộ Tư pháp đang trong quá trình soạn thảo dự thảo nghị định mới, quy định hành vi vi phạm, hình thức và mức xử phạt trong từng lĩnh vực: bổ trợ tư pháp, hành chính tư pháp, hôn nhân và gia đình... Mức phạt với hành vi ngoại tình dự kiến được nâng lên 5-10 triệu đồng.
Đây dù sao cũng là tín hiệu tích cực cho thấy pháp luật đã nhìn nhận rõ hơn tổn thương của người trong cuộc. Nhưng Hậu không mấy quan tâm đến con số. "Ít nhất ba lần ngoại tình, Nhà nước có phạt được đồng nào đâu?". "Bao nhiêu tiền thì mua được sự phản bội?", Hậu đặt ra những câu hỏi liên tiếp.
Tôi giải thích bên cạnh phạt hành chính, ngoại tình có thể bị xử lý hình sự theo Điều 182 Bộ luật Hình sự 2015 (Tội vi phạm chế độ một vợ, một chồng) nếu gây hậu quả nghiêm trọng, chẳng hạn: làm cho hôn nhân dẫn đến ly hôn; làm cho vợ/chồng/con của bên liên quan tự sát...
Nhưng tôi cũng phải thừa nhận, khả năng hình sự hóa hiếm khi xảy ra, do những khó khăn trong việc thu thập bằng chứng.
Cách xử lý hành vi ngoại tình ở mỗi quốc gia một khác. Ở một số nước Hồi giáo, ngoại tình là trọng tội, có thể bị xử lý hình sự hoặc áp dụng các hình phạt nghiêm khắc như phạt roi, ném đá... Nhưng phần lớn quốc gia tiên tiến ngày nay lưu ý nhiều hơn đến khía cạnh quyền riêng tư, cá nhân và chuyển sang xem đây là vấn đề dân sự, hôn nhân (trừ khi gây hậu quả nghiêm trọng). Ngoại tình vì thế được xử lý giới hạn trong ly hôn, phân chia tài sản, phân định quyền nuôi con...
Tôi tin đây cũng là điểm mà các nhà làm chính sách ở Việt Nam cần nghiên cứu kỹ hơn, để pháp luật trở thành điểm tựa, bảo vệ chính đáng cho bên bị tổn hại. Phạt hành chính 5-10 triệu đồng, thậm chí gấp nhiều lần như thế, cũng khó bù đắp nỗi đau khi niềm tin bị phản bội, cũng không níu kéo được những cuộc hôn nhân đã đổ vỡ.
Pháp luật cần thiết lập cơ chế đủ mạnh cùng những hướng dẫn khả thi nhằm bảo đảm quyền và lợi ích của người bị phản bội trong quá trình ly hôn. Việc tăng mức xử phạt là bước tiến đáng ghi nhận, nhưng quan trọng hơn là phải đơn giản hóa cơ chế chứng minh, đồng thời quy định rõ ràng các chế tài liên quan đến quyền nuôi con, phân chia tài sản chung và cơ chế giám sát nghĩa vụ thực hiện của bên vi phạm.
Nhiều quốc gia áp dụng cơ chế bồi thường dân sự hoặc phân chia tài sản theo hướng bất lợi cho người vi phạm - những quy định mà pháp luật Việt Nam không phải không có, nhưng còn gặp nhiều khó khăn trong thực thi.
Hành vi ngoại tình ở Việt Nam hiện bị xử phạt hành chính, được coi là căn cứ buộc lỗi khi ly hôn và là yếu tố bất lợi khi ra tòa. Điều 59, Luật Hôn nhân và Gia đình quy định, khi ly hôn, tài sản chung của vợ chồng được chia đôi, nhưng tính đến nhiều yếu tố, trong đó có lỗi vi phạm quyền nghĩa vụ vợ chồng. Tòa án sẽ căn cứ vào mức độ vi phạm để quyết định quyền nuôi con và điều chỉnh tỷ lệ chia tài sản.
Trên thực tế, không dễ giành được lợi thế trong ly hôn. Việc chứng minh ngoại tình không chỉ dừng ở những hình ảnh thân mật hay tin nhắn tình cảm. Pháp luật yêu cầu xác định được hành vi "chung sống như vợ chồng", hoặc mối quan hệ ngoài hôn nhân đủ nghiêm trọng để làm hôn nhân rạn vỡ. Điều này đòi hỏi bằng chứng về sự gắn bó thực tế như việc sống chung, chi tiêu cho nhau, hay sự thừa nhận của những người xung quanh.
Ngoài việc tăng mức phạt hành chính - vốn cũng ở mức rất thấp, ít có giá trị và tác động thực tế, điều quan trọng là tạo ra các cơ chế bù đắp quyền lợi rõ ràng và thiết thực. Điều này cũng sẽ góp phần hạn chế các cuộc đánh ghen - thường sẽ dẫn đến những hậu quả tệ hại hơn.
Điều người bị phản bội cần không phải là quyết định xử phạt, mà là quyền lợi được bảo vệ khi họ bước ra khỏi hôn nhân.
Lưu Đình Long