Còn chưa đầy hai tháng nữa sẽ tới 1/1/2026, khi ôtô chở trẻ em bắt buộc có thiết bị an toàn phù hợp với độ tuổi và chiều cao của trẻ, theo Luật Trật tự an toàn giao thông. Vì vậy, hiện nay nhiều chủ xe đổ đi tìm các loại thiết bị an toàn phù hợp, trong đó chủ yếu là ghế trẻ em. Theo luật, trẻ dưới 10 tuổi và cao dưới 1,35 m không được ngồi ở hàng ghế trước, và phải có ghế hoặc đệm an toàn riêng ở hàng ghế sau. Nếu không đáp ứng điều này, tài xế có thể bị xử phạt từ 800.000-1.000.000 đồng.
Hiện nay việc cho trẻ ngồi ôtô vẫn diễn ra khá tự do và mất an toàn, từ ngồi ghế riêng tới ngồi trong lòng người lớn, thậm chí nằm ra ghế khi xe di chuyển. Khi phanh gấp, chỉ cần một lực va chạm nhẹ cũng đủ khiến cơ thể trẻ bị hất về phía trước với gia tốc cực lớn, gây thương tích hoặc tử vong. Bên cạnh đó, dây an toàn của ôtô vốn được thiết kế cho người lớn, cao trên 1,4 m. Với trẻ nhỏ, dây sẽ vắt ngang cổ và bụng, dễ gây chấn thương nghiêm trọng khi xảy ra va chạm.
Vì những lý do trên, thiết bị an toàn cho trẻ em trở thành món đồ không thể thiếu trên xe hơi. Theo ước tính của Cơ quan an toàn giao thông quốc gia Mỹ (NHTSA), việc sử dụng ghế trẻ em đúng cách có thể giảm khoảng 71% nguy cơ tử vong với trẻ sơ sinh và 54% với trẻ 1-4 tuổi trong ôtô.
Ngoài ghế trẻ em, các "thiết bị an toàn" cho trẻ em phổ biến hiện nay là nôi, đệm nâng chiều cao, tùy theo độ tuổi của trẻ nhỏ.
Nôi trẻ em lắp ngược
Đây là loại ghế đầu tiên và quan trọng nhất dành cho trẻ sơ sinh đến khi khoảng 12-24 tháng tuổi. Nôi cho trẻ sơ sinh phải được lắp ngược chiều (rear-facing) di chuyển của xe, vì đây là tư thế an toàn nhất trong mọi tình huống va chạm. Khi xe dừng gấp, toàn bộ lực sẽ được phân tán đều dọc theo lưng ghế thay vì dồn vào cổ và đầu, là hai bộ phận yếu nhất của trẻ sơ sinh. Các nghiên cứu cho thấy trẻ sơ sinh ngồi ngược, và dùng dây đai an toàn 5 điểm, sẽ có nguy cơ chấn thương vùng đầu và cột sống giảm đáng kể so với ghế quay xuôi.
Nôi lắp ngược trên xe cho trẻ sơ sinh. Ảnh: NHS UK
NHTSA khuyến nghị phụ huynh nên cho trẻ ngồi ngược càng lâu càng tốt, cho đến khi trẻ vượt giới hạn cân nặng/chiều cao do nhà sản xuất quy định, vì sự khác biệt về an toàn giữa hai tư thế vẫn rất lớn.
Ghế trẻ em lắp xuôi
Khi trẻ đã vượt giới hạn chiều cao và cân nặng của nôi lắp ngược, phụ huynh có thể chuyển sang dùng ghế trẻ em lắp xuôi (forward-facing), với nhiều kích thước phù hợp với trẻ từ 2-6 tuổi.
Ghế an toàn loại này cũng được trang bị dây đai an toàn 5 điểm, ôm chặt vai, ngực và hông, cùng dây cố định phía trên (top tether) và điểm cố định vào ghế, giúp ghế gắn chặt vào thân xe, hạn chế bật ra khi va chạm. Việc sử dụng dây đai 5 điểm quan trọng hơn nhiều so với dây an toàn của xe, vì nó được thiết kế để phân tán lực đều lên cơ thể trẻ, tránh lực bị dồn vào vùng bụng hoặc ngực.
Ghế trẻ em dạng lắp xuôi. Ảnh: Katc
Trẻ nên sử dụng ghế cho đến khi đạt giới hạn cân nặng hoặc chiều cao mà nhà sản xuất quy định, thường khoảng 18-29 kg. Khi vượt quá giới hạn này, trẻ đã đủ lớn để chuyển sang giai đoạn kế tiếp.
Ghế đôn nâng
Sau khi vượt qua giới hạn của ghế trẻ em lắp xuôi, trẻ sẽ chuyển sang sử dụng ghế đôn nâng (booster seat). Đây là thiết bị dành cho trẻ từ 6-10 tuổi, có cân nặng 18-36 kg và chiều cao 100-135 cm.
Booster seat không có dây đai riêng mà sử dụng dây an toàn của xe. Nhiệm vụ của ghế là nâng chiều cao của trẻ để dây an toàn của xe nằm đúng vị trí: dây vai vắt qua phần giữa vai và ngực, còn dây ngang ôm sát đùi, không vắt ngang qua bụng. Nếu dây an toàn đi sai vị trí, nguy cơ chấn thương bụng và xương sườn sẽ tăng mạnh khi xảy ra va chạm.
Có hai loại booster phổ biến, bao gồm loại có lưng tựa (high-back booster), giúp bảo vệ thêm phần đầu và vai, và loại không lưng (backless booster), nhỏ gọn hơn, dễ mang theo. Dù sử dụng loại nào, NHTSA khuyến cáo tất cả trẻ em dưới 13 tuổi vẫn nên ngồi ở hàng ghế sau, nơi được đánh giá an toàn hơn so với ghế trước nếu xảy ra va chạm, đặc biệt khi túi khí phía trước bung ra.
Ghế đôn nâng không lưng và có lưng. Ảnh: CarAndDriver
Trẻ chỉ nên ngừng sử dụng booster và ngồi dây an toàn người lớn khi đạt chiều cao trên 140-145 cm. Khi ngồi, đầu gối phải cong tự nhiên qua mép ghế, dây vai nằm giữa ngực, dây ngang ôm đùi. Nếu không đáp ứng điều này, trẻ vẫn cần ghế đôn để đảm bảo an toàn.
Các lưu ý khi sử dụng ghế trẻ em
Thị trường hiện nay có rất nhiều loại ghế an toàn cho trẻ em, từ những dòng chuyên biệt đến các mẫu đa năng có thể điều chỉnh theo độ tuổi. Một số sản phẩm được gọi là ghế "tất cả trong một" (all-in-one car seat), có thể dùng từ giai đoạn sơ sinh đến khi trẻ lớn. Các ghế này cho phép tháo hoặc thêm các tấm đệm lót để phù hợp với từng độ tuổi và vóc dáng của trẻ, từ nôi quay ngược đến ghế quay xuôi và cả ghế đôn nâng.
Tuy nhiên, cũng có nhiều loại ghế chỉ được thiết kế cho một giai đoạn phát triển nhất định. Vì vậy, phụ huynh cần đọc kỹ hướng dẫn sử dụng trước khi lắp đặt và sử dụng, để biết giới hạn cân nặng, chiều cao và tư thế lắp đúng của từng loại ghế.
Ngoài việc chọn ghế đúng lứa tuổi, điều quan trọng là phải đảm bảo xe có hệ thống cố định ghế an toàn, như ISOFIX (chuẩn châu Âu) hoặc LATCH (chuẩn Mỹ). Đây là các chốt cứng gắn liền vào khung xe, giúp ghế được cố định chắc chắn, không xê dịch khi phanh gấp hay va chạm. Với những xe không có sẵn hệ thống này, tài xế vẫn có thể cố định ghế bằng dây an toàn, nhưng cần siết chặt đúng cách và kiểm tra thường xuyên.
Cuối cùng, dù là loại ghế nào, phụ huynh phải tuyệt đối tuân thủ giới hạn cân nặng và chiều cao khuyến cáo của nhà sản xuất. Việc sử dụng ghế vượt quá giới hạn này không chỉ làm giảm hiệu quả bảo vệ mà còn có thể khiến dây đai hoặc khung ghế mất tác dụng bảo vệ khi xảy ra va chạm. Một chiếc ghế trẻ em chỉ phát huy tác dụng bảo vệ khi được sử dụng đúng cách và đúng giai đoạn phát triển của trẻ.
Hồ Tân