Tổng thống Donald Trump ngày 24/7 ký sắc lệnh hành pháp yêu cầu các cơ quan liên bang tìm biện pháp cưỡng chế điều trị với người vô gia cư nghiện ngập, có vấn đề về sức khỏe tâm thần, cũng như buộc chính quyền các thành phố và bang có biện pháp phá dỡ, giải tỏa lều trại trên hè phố, công viên của người vô gia cư.
Sắc lệnh cũng chỉ đạo Bộ trưởng Tư pháp Pam Bondi tìm cách đảo ngược các án lệ và thỏa thuận pháp lý hiện hành, bị cho là hạn chế chính quyền địa phương quyết liệt xử lý những khu trại vô gia cư cũng như thực hiện cam kết cưỡng chế điều trị.
Ông Trump tuyên bố việc chuyển người vô gia cư vào các cơ sở điều trị lâu dài sẽ khôi phục trật tự công cộng và khẳng định rằng tình trạng "phó mặc thành phố và người dân cho hỗn loạn và sợ hãi không đồng nghĩa với lòng trắc ẩn".
Người vô gia cư chất đầy quần áo và vật dụng cá nhân trên xe đẩy, sống trên vỉa hè ở thành phố San Francisco, bang California, ngày 14/5. Ảnh: AFP
Trong chiến dịch tranh cử, ông Trump từng gọi các thành phố của Mỹ đang bị "người nghiện" và "kẻ điên nguy hiểm" chiếm đóng. Ông cam kết với cử tri rằng chính quyền của mình sẽ đưa người vô gia cư vào "những khu lều trại do chính phủ tài trợ" hoặc những cơ sở điều trị bệnh tâm thần phù hợp.
Tuy nhiên, trong sắc lệnh mới, Tổng thống Trump không đề cập các phương án chi tiết về mở rộng các trung tâm điều trị hay xây dựng thêm nhà ở xã hội.
Thay vào đó, sắc lệnh ưu tiên cấp ngân sách liên bang cho các thành phố thực thi lệnh cấm dựng lều nơi công cộng, cấm sử dụng ma túy công khai cũng như hành động chiếm dụng đất đai bất hợp pháp.
Sắc lệnh đồng thời chặn tài trợ liên bang cho những chương trình giảm tác hại từ ma túy với sức khỏe người nghiện, tiêu biểu như mô hình "trạm sử dụng ma túy có kiểm soát" ở một số thành phố.
Theo thống kê năm 2024 từ Hội đồng Liên ngành Mỹ về Người vô gia cư, cả nước có khoảng 771.480 người sống trong điều kiện không nhà cửa, tăng 18% so với năm 2023. Khoảng 36% trong số này sống ngoài đường phố, xe ôtô hoặc các khu lều trại tạm bợ.
Nhiều bang tại Mỹ gần đây cũng mở rộng chính sách cưỡng chế điều trị người bị tâm thần và người nghiện.
Bang California đã thông qua luật yêu cầu đưa người nghiện vào chương trình điều trị bắt buộc. New York cũng cho phép cảnh sát và nhân viên y tế đơn phương đưa người bệnh tâm thần không thể tự chăm sóc bản thân vào bệnh viện. Tòa án Tối cao Mỹ vào năm ngoái cũng ra phán quyết cho phép các thành phố tại Mỹ tự ban hành lệnh cấm dựng lều trái phép nơi công cộng.
Khu lều trại trái phép của người vô gia cư tại công viên Humboldt, thành phố Chicago, bang Illinois trước khi bị giải tỏa vào tháng 12/2024. Ảnh: AFP
Các nhà hoạt động xã hội lo ngại sắc lệnh mới của Tổng thống Trump có thể phát sinh nhiều hệ lụy khó lường, tương tự giai đoạn người bệnh tâm thần tại Mỹ bị giam giữ bừa bãi trong các bệnh viện. Họ cũng cho rằng chính sách cưỡng chế điều trị sẽ vi phạm các chuẩn mực đạo đức, thiếu cơ sở khoa học và vi phạm nhân quyền.
"Cộng đồng an toàn nhất là những nơi có nhiều nhà ở và dịch vụ hỗ trợ, không phải những nơi hình sự hóa người nghèo và mắc bệnh", Jesse Rabinowitz, Giám đốc truyền thông Trung tâm Quốc gia về Pháp lý cho Người vô gia cư, nhận định.
Tổ chức này cho rằng cưỡng chế điều trị là "trái đạo đức, không hiệu quả và bất hợp pháp", đồng thời cảnh báo chính sách này sẽ đẩy thêm nhiều người vào cảnh vô gia cư, trong khi những người cần hỗ trợ lại không nhận được gì.
Giới chuyên gia cho rằng gốc rễ của cuộc khủng hoảng vô gia cư hiện nay bắt nguồn từ việc Mỹ đóng cửa hàng loạt bệnh viện tâm thần vào thập niên 1960-1970 mà không kèm theo giải pháp thay thế hiệu quả về chăm sóc người bệnh trong cộng đồng. Cùng với đó, Mỹ cũng không giải quyết dứt điểm được tình trạng thiếu nhà ở giá rẻ, nghèo đói gia tăng và cắt giảm các chương trình nhà ở trợ cấp.
Một số cựu quan chức y tế Mỹ cũng hoài nghi sắc lệnh của ông Trump sẽ giúp nhiều người được điều trị hơn, vì các bệnh viện tâm thần nước này vốn đang thiếu giường bệnh.
"Việc để người bệnh sống trong tình trạng loạn thần không điều trị sẽ dẫn đến tổn thương não vĩnh viễn. Mỹ cần có cơ chế can thiệp sớm trước khi họ rơi vào tình trạng vô gia cư hoặc phạm pháp", Lisa Dailey, Giám đốc Trung tâm Vận động Điều trị, nhấn mạnh.
Thanh Danh (Theo Reuters, WP)