Các cánh đồng đậu nành ở miền nam Illinois đang bước vào mùa thu hoạch chính, nhưng với những nông dân như Scott Gaffner, khoảng thời gian đáng lẽ để gặt hái thành quả này lại đang biến thành nỗi lo.
"Phần lớn đậu nành ở đây mọi năm sẽ được xuất đến Trung Quốc, nhưng năm nay thì không", ông nói.
Gaffner cho hay những nông dân như ông, những người đã bỏ phiếu cho Tổng thống Donald Trump, đang bị "mắc kẹt giữa làn đạn" trong cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung.
Một nông dân trên cánh đồng của mình ở Magnolia, Kentucky, Mỹ. Ảnh: Reuters
"Chúng tôi thấy vô cùng lo lắng và tự hỏi tại sao phải mất quá nhiều thời gian để giải quyết việc này", ông nói.
"Mọi thứ sẽ sụp đổ nếu chúng ta không sớm đạt được thỏa thuận với Trung Quốc", Ron Kindred, nông dân canh tác ngô và đậu nành tại miền trung Illinois, cho hay. "Dường như phía Trung Quốc không vội vàng gì, trong khi nông dân Mỹ đang như ngồi trên đống lửa".
Năm 2024, thị trường Trung Quốc chiếm hơn một nửa trong 24,5 tỷ USD tổng kim ngạch xuất khẩu đậu nành Mỹ. Phần lớn đậu nành được Trung Quốc nhập làm thức ăn chăn nuôi. Vài năm qua, nước này có xu hướng chuyển dịch sang khu vực Nam Mỹ, mua đậu nành từ Brazil và Argentina.
Trung Quốc đã quay lưng với đậu nành Mỹ nhiều tháng qua, biến loại nông sản này thành một vũ khí lợi hại trong cuộc chiến thương mại giữa Bắc Kinh với Washington. Từ tháng một đến tháng 8 năm nay, lượng đậu nành Trung Quốc mua từ Mỹ chỉ bằng khoảng 25% so với cùng kỳ năm ngoái.
Kindred đã thu hoạch khoảng một nửa vụ đậu nành năm nay. Ông ký được hợp đồng bán khoảng 40% sản lượng, nhưng 60% còn lại vẫn chưa có ai mua. Ông cho biết giá đậu nành tại khu vực đang giảm.
Chi phí cho thiết bị và phân bón tăng cao, cùng với tình trạng dư thừa ngô và đậu nành trên cả nước đang gây áp lực lớn lên nông dân Mỹ. Tháng 12 năm ngoái, quốc hội Mỹ thông qua gói cứu trợ trị giá 10 tỷ USD cho nông dân. Wall Street Journal đưa tin chính quyền Tổng thống Donald Trump đang cân nhắc phân bổ thêm 10 đến 14 tỷ USD để giúp nông dân giảm thiểu thiệt hại từ các cuộc chiến thương mại năm nay.
Tổng thống Trump hôm 6/10 tuyên bố tại Nhà Trắng rằng ông "sẽ có hành động với ngành nông nghiệp" trong tuần này nhằm giúp nông dân trồng trọt đối phó với việc mất thị trường xuất khẩu sang Trung Quốc.
Theo một quan chức Nhà Trắng, Tổng thống Trump dự kiến gặp Bộ trưởng Nông nghiệp Brooke Rollins vào cuối tuần để đưa ra quyết định cuối cùng về nguồn tiền cho gói cứu trợ nông dân. Tổng thống và đội ngũ của ông đang cân nhắc sử dụng doanh thu từ thuế quan để tài trợ phần lớn khoản cứu trợ trên.
Người phát ngôn Bộ Nông nghiệp cho biết Tổng thống đang tận dụng mọi công cụ sẵn có nhằm đảm bảo nông dân có đủ những gì họ cần để tiếp tục hoạt động canh tác.
Tuy nhiên, Gaffner tin rằng các biện pháp cứu trợ không phải giải pháp lâu dài. "Chúng tôi không cần cứu trợ, chúng tôi cần giao thương", ông nói. "Một khi Trung Quốc thiết lập được các tuyến thương mại với khách hàng khác, họ sẽ khó quay lại Mỹ mua nông sản. Nếu mất đi thị trường Trung Quốc, chúng tôi khó có thể vực dậy được. Đây sẽ là tổn thất lớn cho thế hệ tiếp theo".
Trong nỗ lực tìm cách giảm phụ thuộc vào Trung Quốc, Kindred đã tìm đến một số thị trường khác nhằm thuyết phục các nhà chăn nuôi mua nhiều đậu nành Mỹ hơn.
"Chúng tôi không thể tìm thị trường thay thế Trung Quốc trong một sớm một chiều. Nhưng chúng tôi đã có vài câu chuyện thành công trong những năm gần đây", ông nói.
Hai khách hàng lớn tiếp theo của đậu nành Mỹ là Liên minh châu Âu (EU) và Mexico, với tổng doanh số hàng năm khoảng 5 tỷ USD. Vài năm trở lại đây, các quốc gia như Ai Cập hay Bangladesh cũng tăng mua đậu nành Mỹ, nhưng vẫn chưa đủ bù đắp.
Morey Hill, nông dân trồng đậu nành ở Iowa, năm nay đã nhiều lần đến Campuchia, lần gần nhất là vào tuần trước.
Trong chuyến đi, ông đã phát biểu trước các nhà nhập khẩu và nông dân địa phương về kỹ thuật mà nông dân Mỹ sử dụng để sản xuất gần 109 triệu tấn đậu nành mỗi năm.
Tới thăm các ao nuôi cá ở vùng nông thôn Campuchia, Hill giải thích cách các người Mỹ có thể nuôi cá chất lượng tốt hơn, béo hơn bằng cách chuyển sang dùng bột đậu nành giàu protein làm thức ăn, thay vì sử dụng loại thức ăn truyền thống, rẻ tiền hơn, được làm từ cá nhỏ xay nhuyễn.
Vào tháng 11, ông dự định đến Morocco để chào hàng đậu nành với các nông dân nuôi gà địa phương, thuyết phục họ dùng đậu nành làm thức ăn chăn nuôi gia cầm.
Hill, cũng như hàng nghìn nông dân Mỹ khác, bắt đầu chuyển từ trồng cỏ sang đậu nành từ khoảng ba thập kỷ trước, đáp ứng nhu cầu tăng vọt từ thị trường Trung Quốc. Theo dữ liệu từ Bộ Nông nghiệp Mỹ, diện tích trồng đậu nành ở nước này đã tăng gần 40% từ năm 1995 đến 2024.
Vụ thu hoạch mùa thu năm nay, Hill dự định trữ đậu nành trong kho thay vì bán chúng.
"Không có động lực nào để bán đậu nành vào lúc này", ông nói, thêm rằng nếu Mỹ không sớm đạt được thỏa thuận thương mại với Trung Quốc, thị trường đậu nành sẽ đối mặt "thảm họa".
Robb Ewoldt, nông dân ở Iowa, đến Rome, Italy, vào đầu năm nay. Tại đây, ông đã nói chuyện với một nhà sản xuất gia cầm lớn của Tunisia. Công ty này lo lắng về việc liệu họ có thể tiếp tục mua đậu nành Mỹ đều đặn hàng năm không, hay nông dân Mỹ sẽ chuyển sang trồng loại cây khác, khiến nguồn cung sụt giảm và đẩy giá lên cao.
Theo Ewoldt, việc tìm kiếm những thị trường mới sẽ giúp ích về lâu dài, nhưng nếu nông dân Mỹ không thể bán đậu nành sớm, ông sợ rằng trang trại của ông sẽ không thể cầm cự.
Thu hoạch đậu nành ở Warren, Indiana, Mỹ, hồi tháng 9. Ảnh: AP
"Trang trại của chúng tôi cần gần một triệu USD mỗi năm để hoạt động", ông nói. "Như vậy, chúng tôi cần khoảng 1,3 triệu USD để trang trải chi phí nợ nần và duy trì cuộc sống".
Triển vọng nông nghiệp Mỹ gần đây tồi tệ đến mức một số nông dân đã phải bỏ nghề. Dean Buchholz, nông dân trồng ngô và đậu nành tại hạt DeKalb, Illinois, cho hay chi phí phân bón đã tăng 20-30% so với năm ngoái. Vì chi phí tăng cao, giá nông sản thấp cùng một số vấn đề liên quan đến sức khỏe cá nhân, đây sẽ là năm cuối cùng Buchholz làm nghề nông. Ông dự định cho thuê đất vào năm sau.
"Tôi luôn nghĩ mình sẽ là một nông dân cho đến khi nhắm mắt xuôi tay", Buchholz nói. "Nhưng tôi không thể tiếp tục nếu cứ càng làm càng lỗ".
Vũ Hoàng (Theo WSJ, CBS News, AFP)