Cơ quan Thanh tra Thực phẩm Canada (CFIA) ngày 7/11 thông báo đã tiêu hủy hơn 300 con đà điểu ở trang trại Universal Ostrich Farms (UOF), Edgewood, tỉnh British Columbia vào tối 6/11, theo chính sách "dập dịch cúm gia cầm".
"Cảnh sát Kỵ binh Hoàng gia Canada thậm chí còn không cho chúng tôi biết họ thực hiện lúc nào", Katie Pasitney, phát ngôn viên UOF, nói ngày 10/11. Họ phong tỏa đường vào trang trại, chặn người ủng hộ cơ sở từ trên cao tốc. Suốt nhiều giờ liền, người ủng hộ phải nghe tiếng súng liên tiếp vang lên, nhắm vào những con vật đã bị dồn vào khu hạ sát.
Bầy đà điểu là tâm điểm tranh cãi tại Canada từ tháng 12/2024, khi CFIA yêu cầu tiêu hủy chúng, sau đợt dịch cúm gia cầm bùng phát tại trang trại khiến 69 con đà điểu chết. Chủ sở hữu trang trại đã nộp đơn kháng cáo, cho rằng bầy đà điểu còn lại vẫn khỏe mạnh, nhưng Tòa án Tối cao Canada ngày 6/11 bác bỏ.
Ông Dave Bilinski và bà Karen Espersen chụp ảnh cùng bầy đà điểu tại trang trại ở Edgewood, tỉnh British Columbia, Canada hồi đầu năm. Ảnh: CBC
UOF, rộng hơn 23 hecta, thuộc sở hữu của Karen Espersen và đối tác làm ăn Dave Bilinski. Kể từ giữa những năm 1990, cơ sở đã nuôi hàng trăm con đà điểu, kiếm lời từ thịt, da, lông và một loại kem dưỡng ẩm chiết xuất từ mỡ của loài chim. Họ cũng mở cửa đón khách du lịch đến tham quan trang trại.
Những năm gần đây, trang trại bắt đầu dùng trứng đà điểu để nghiên cứu. Trong giai đoạn đại dịch Covid-19, họ đã hợp tác với các nhà nghiên cứu ở Nhật Bản và Mỹ để tìm hiểu về kháng thể từ trứng.
Bi kịch của UOF bắt đầu giữa tháng 12/2024. Dịch bệnh bùng phát tại trang trại, những con non khó thở, dịch nhầy chảy ra từ mắt và mỏ. Một số con bị sốt đến mức chúng ngồi bệt trong vũng nước, ngay cả khi trời lạnh.
Bác sĩ thú y của trang trại khi đó đang đi vắng, Espersen đã nỗ lực chăm sóc những con đà điểu ốm nhưng bất thành và chúng bắt đầu chết dần, từ từng con rồi theo từng nhóm. Bilinski gom lại và chôn chúng trong các hố sâu 3 m. Khi không còn chỗ chôn, ông buộc phải đậy phần còn lại bằng bạt.
Người dân địa phương bắt đầu nhận ra sự việc. Từ đường cao tốc, họ có thể nhìn thấy những con quạ tập trung ăn xác chết. Ngày 28/12/2024, có người đã báo cáo với đường dây nóng của CFIA. Với CFIA, những điều kiện ở trang trại khi đó là "công thức hoàn hảo" để cúm gia cầm bùng phát.
Hai ngày sau, giới chức cử người xuống lấy mẫu từ một số xác đà điểu. Kết quả xét nghiệm công bố ngày 31/12/2024 cho thấy bầy đà điểu dương tính với H5N1, chủng cúm gia cầm nguy hiểm hoành hành ở Bắc Mỹ những năm gần đây.
Giới chức Canada xác định để tuân thủ các thỏa thuận thương mại nông nghiệp quốc gia, đợt bùng phát dịch này phải bị dập tắt hoàn toàn. Điều đó đồng nghĩa đàn đà điểu phải bị tiêu hủy.
H5N1 có thể lây từ gia cầm sang gia súc và con người, nhưng các triệu chứng ở người nhìn chung nhẹ. Tuy nhiên, vào thời điểm dịch bùng phát ở UOF, British Columbia lại ghi nhận một trường hợp bé gái phải cấp cứu do suy phổi và suy thận, sau khi nhiễm cúm gia cầm.
Karen Espersen, đồng sở hữu Universal Ostrich Farms, được con gái Katie Pasitney (đội mũ) và người ủng hộ an ủi tại trang trại ngày 6/11, sau khi tòa tối cao Canada bác đơn kháng cáo. Ảnh: Canadian Press
UOF bắt đầu nỗ lực bảo vệ bầy đà điểu còn lại, lập luận rằng những con vật sống sót đã phát triển miễn dịch cộng đồng với H5N1 và trứng của chúng chứa đựng thông tin khoa học quý giá về cúm gia cầm.
Espersen cho biết trứng đà điểu của họ lúc này chứa đầy kháng thể cúm gia cầm. Nếu sử dụng để làm thức ăn, những loài gia cầm hoang dã có thể phát triển hệ miễn dịch, và khi phạm vi đủ lớn, dịch cúm gia cầm sẽ bị chặn đứng.
CFIA phủ nhận lập luận này. "Qua đánh giá kỹ lưỡng các công trình khoa học được bình duyệt, không có bằng chứng cho thấy một đàn đà điểu cụ thể nào có ưu thế hơn các đàn khác trong việc sản xuất kháng thể", CFIA cho biết hồi tháng 5.
UOF đã kháng cáo lên tòa án, nhưng lần lượt bị Tòa liên bang Canada và Tòa phúc thẩm liên bang Canada bác bỏ.
Trong khi đó, Pasitney, con gái lớn của Espersen, tìm cách liên hệ với tỷ phú New York John Catsimatidis, người yêu động vật và là nhà tài trợ lớn của đảng Cộng hòa ở Mỹ. Cô gọi điện đến đài phát thanh WABC của Catsimatidis, kể về câu chuyện ở trang trại, và đã thành công thu hút sự chú ý từ tỷ phú.
Catsimatidis tài trợ cho UOF trong cuộc đấu pháp lý với CFIA và liên hệ với các quan chức chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump. Bộ trưởng Y tế Mỹ Robert F. Kennedy Jr. cùng lãnh đạo Viện Y tế Quốc gia (NIH), Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ tháng 5 đã gửi thư đến lãnh đạo CFIA đề nghị không tiêu hủy chúng.
"Chúng tôi tin những con đà điểu đã vượt qua đợt cúm gia cầm năm ngoái có giá trị đáng kể trong nghiên cứu", thư có đoạn. Ông Kennedy tháng 7 tiếp tục kêu gọi CFIA hoãn tiêu hủy, đề xuất hợp tác giữa CFIA cùng các nhà nghiên cứu Canada với NIH, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ.
Tiến sĩ Mehmet Oz, lãnh đạo Trung tâm Dịch vụ Medicare và Medicaid Mỹ (CMS), đã đề nghị chủ trang trại chuyển đàn đà điểu về trang trại của ông tại bang Florida. Kế hoạch đã được Bộ Nông nghiệp Mỹ chấp thuận, nhưng trang trại từ chối.
Đà điểu rào nhốt trong các kiện cỏ khô ở trang trại Universal Ostrich Farms, Edgewood, British Columbia, ngày 6/11. Ảnh: Canadian Press
Những nhà hoạt động ủng hộ đà điểu đã tập hợp về gần trang trại suốt nhiều tháng, có lúc lên đến hàng trăm người. Họ bố trí các chướng ngại vật từ lối rẽ ở cao tốc vào trang trại để cản trở lực lượng hành pháp.
Ngày 22/9, CFIA tiếp quản khu chuồng đà điểu, lần đầu tiên họ triển khai biện pháp này. Chính quyền Canada không can thiệp vào vấn đề. Thủ tướng Mark Carney từ chối bình luận, trong khi Bộ trưởng Y tế Marjorie Michel, có thẩm quyền với CFIA, không phản hồi lời kêu gọi xét nghiệm lần nữa với bầy đà điểu.
Nỗ lực pháp lý của UOF thất bại ngày 6/11, khi Tòa án Tối cao Canada đều bác bỏ đơn kháng cáo từ trang trại. "CFIA sẽ lập tức triển khai biện pháp theo quy định để tiêu hủy hoàn toàn bầy đà điểu", cơ quan cho biết sau phán quyết từ tòa tối cao, nhưng không nêu cụ thể.
16h ngày 6/11, khoảng 10 xe tải và SUV xuất hiện tại trang trại. Các đặc vụ CFIA lùa bầy đà điểu vào trong chuồng quây bằng những chồng cỏ khô. Nhiều trụ đèn pha được bố trí xung quanh, khi bóng tối dần phủ xuống khu vực.
18h, tiếng súng bắt đầu vang lên và kéo dài nhiều giờ. Hầu hết người biểu tình đã rời khu vực theo yêu cầu của cảnh sát, chỉ còn một số ở lại và cầu nguyện cho bầy đà điểu.
"Bầy đà điểu bị bắn chết vào thời điểm mà đáng lẽ chúng được nghỉ ngơi. Họ chiếu đèn pha về phía mọi người để họ không thấy được gì, rồi đứng trên các bó rơm, đeo kính nhìn xuyên đêm và bắn chết những con vật của chúng tôi", Pasitney kể với Global News.
Cô còn cáo buộc đặc vụ CFIA trở lại trang trại vào sáng 7/11 để hạ nốt những con đà điểu còn sống. Trang trại không biết xác bầy đà điểu đã được đưa đến đâu, bởi chúng giờ được coi là "rác thải độc hại".
Đèn pha chiếu ra từ khu vực tiêu hủy bầy đà điểu tại Universal Ostrich Farms tối 6/11. Ảnh: Canadian Press
CFIA bác bỏ, nói họ hoàn thành nhiệm vụ vào 22h45 ngày 6/11 và một bác sĩ thú y của cơ quan đã xác nhận toàn bộ con vật đã chết.
"Quá trình tiêu hủy được thực hiện theo đầy đủ các quy trình an toàn sinh học và kiểm soát lây nhiễm nhằm giảm thiểu nguy cơ phát tán cúm gia cầm độc lực cao. Số lượng cuối cùng của đàn đà điểu là 314 con", CFIA cho biết.
CFIA ngày 13/11 thông báo đã "chôn sâu" xác đà điểu, trứng cùng những thứ liên quan tại một bãi rác ở British Columbia. Trang trại UOF vẫn bị cách ly, phải được cho phép mới được vào khu vực.
Như Tâm (Theo Global News, CTV News, The Atlantic)